Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Органик мажмуалар усули. 
Етакчи органик қолдиқлар усулидан 
фарқли ўлароқ бунда бутун палеонтологик материалдан фойдаланилади. 
Тадқиқотчи кесмада тарқалган қолдиқларни ўрганади, уларнинг кесма 
бўйлаб комплекслари алмашинишини ва кесмадан кесмагача 
ўзгаришини аниқлайди. Мазкур усулнинг устуворлиги шундан 
иборатки, бунда кесмаларнинг ёши ва уларни таққослаш ҳақидаги 
хулосалар якка етакчи органик қолдиқларгагина эмас, балки қатламда 

---

156 
учрайдиган барча фауна ва флора шакллари мажмуасига асосланган 
бўлади. Шундай қилиб, ётқизиқларнинг ёши ҳақидаги хулосаларнинг 
ишончлилиги ошади. Ушбу усул ҳозирги вақтда кенг қўлланилади ва 
биостратиграфияда асосий усул саналади. 
Усулнинг мазмуни график тасвирланади. Унда тошқотган 
қолдиқлар кесмада пайдо бўлиши ва қирилиб кетиши тартибида 
жойлаштирилади. Бунда муайян мажмуаларнинг алмашиниши бўйича 
поғоналар ҳосил бўлади ва уларга асосланиб ётқизиқларнинг ёши 
ҳақида хулоса чиқариш ва кесмаларни табақалаш мумкин. 
Органик қолдиқлар мажмуасини таҳлил қилишда муайян 
қатламда учрайдиган ва унинг чегарасидан чиқмайдиган шакллар 
ажратилиши мумкин. Бу бизга маълум бўлган етакчи шакллардир ва 
улар кесмада жуда кам учраши мумкин. Аммо улардан ташқари 
пастки қатламда пайдо бўлган ва кейинги қатламда учрамайдиган 
ёки пастки қатламда учрамайдиган, ушбу қатламда мавжуд бўлган 
ва устки қатламга ўтувчи шакллар ҳам учрайди. Қатламда топилган 
органик қолдиқлар мажмуаси унинг типик тури (индекс-тур) бўйича 
номланади, бу комплекснинг барқарорлиги бир қанча кесмаларда 
текшириб кўрилади. Бундай шакллар мажмуаси ётқизиқлар ёшини 
ишончли аниқлашга ёрдам беради.
Юқорида кўриб ўтилган биостратиграфиянинг хусусий усулларидан 
ташқари эволюцион (филогенетик), палеоэкологик ва таққослашнинг 
сонли усули кабилар ҳам мавжуд. Улар билан талабалар юқори курсларда 
махсус фанларни ўрганишда танишади.