Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф. Тақризчилар

54-расм. Узилма структуранинг кўриниши.
Чўзувчи тектоник кучлар қарама-қарши томонга йўналган бўлиб, уларнинг таъсирида асосан узилма (54-расм), очилма ва рифт структуралари вужудга келади
Паракучлар эса, сиқувчи тектоник кучлар сингари бир-бирига қарши йўналишда ҳаракат қилсада, лекин улар ўзаро параллел бўлади. Бу кучлар таъсирида силжима структуралар ҳосил бўлади (55-расм).

55-расм. Силжима структуранинг кўриниши.

Тектоник қопламалар ёки шаряжлар тоғ жинслари блокларининг қиялиги кичик, горизонтал ва тўлқинсимон сурилиш юзалари бўйлаб ўнлаб ва юзлаб километрларга сурилганлиги билан ажралиб туради. Қоплама структура тагидаги сурилмаган тоғ жинслари блоки автохтон, катта масофага сурилган ва қоплама структурани ташкил қилувчи жинслар аллохтон деб юритилади. Аллохтоннинг олдинги қисми емирилиши мумкин. Унинг емирилишидан сақланиб қолган фрагментлари теконик қолдиқ деб, аллохтоннинг емирилиб ювилиши натижасида автохтоннинг очилиб қолган жойлари тектоник шоғноқ ёки туйнук деб ва аллохтоннинг олдинги қисми шаръяж фронти деб юритилади.

56-расм. Мураккаб тузилган сурилмали ер ёриқлари.

Агар узилма қанотлари битта ёриқ орқали кўчса оддий узилма ҳосил бўлади. Мураккаб узилмалар ҳам учрайди. Иккита параллел ёриқлар билан чегараланган жой чўккан бўлса грабен дейилади. Агар иккита параллел ёриқлар билан чегараланган жой кўтарилган бўлса горст дейилади (56-расм). Оддий грабен иккита узилма билан чегараланди.
Юқорида кўриб ўтилган структуралар-нинг геологик қидирув ишларида аҳамияти катта. Улар турли маъданларга бой гидротермал эритма-ларнинг ҳаракатла-ниши учун энг қулай жой ҳисобланади. Шунинг учун ҳам геологлар маъданларни излашда бундай тектоник структура-ларга катта аҳамият беришади.Узилмали тектоник ҳаракатлар палахсали тоғларни ҳосил қилади. Платолар, столсимон тоғлар ҳам, бурмали - палахсали тоғлар ҳам ана шу тектоник ҳаракатларнинг ҳосиласи.