Masshtab. Masshtab: Yer sharini kichiklashtirish, kompilyasiya va generalizatsiya

Generalizatsiya
Xaritalar har doim ham biz ko’radigan dunyoni aniq ko’rsatishga harakat qilishi kerak. Shuning uhun kartogarflar hambu ana xatolarni amalga oshirmaydilar. Ularning kichik xatolari ham juda katta muommolarni keltirib chiqaradi. Generalizatsiya xaritaning masshtabi va maqsadli belgilar detallarini aniq qilib ko’rsatib beradi, va ommaga taklif qiladi. Ma’lumotlar bazasi va tematik ma’lumotlar tematik xaritalarga umumiy xulosalanishi kerak. Generalizatsiya hamma xaritaga talab qilinadi. Unda bazi darajalar cheklangan bo’ladi, bu salbiy omilni ko’rsatmasligi kereak. Generalizatsiya xaritaning ommaviyligini belgilab beradi.
Generalizatsiya jarayoni daryolarning yo’nalishi va qirg’oq bo’ylarini ifodalashda jyda oddiy bo’lmasligi kerak. Maqolalar va kitoblar haqida adabiy xulosalar aniq nuqtalarda yaratiladi. Generalizatsiya katta aqliy salohiyat va kartogarfga talablarni rivojlantishni xulosa qilinadi. Kartogarf xaritaning umumiy maqsadi aniq tushinishi kerak.
Generalizatsiyaning maqsadi
Generalizatsiyaning tematik informatsiyaning geografik tushunchani o’zida saqlab turadi. Kartograf turli holatlarni ham mukammal qilib tashkil qilib berishi kerak. Aniqlikni tashkil etgan holatda har qanday jihatni belgilab berishi lozim. 1:1,000,000 ning katta masshtabi hatto qiyoslamadi, asosiy yo’lning 50 oyoq kenglikda, masshtab chiziladi, faqatgina 0.0006 suyiqda yoki 0.0015 millimetr kenglikda bo’ladi. Natijada, asosiy va ahamiyatsiz yo’llar o’lchami bu aniqliklarsiz aynan bir xil o’lchamlar belgilanadi. Yo’llar, daryolar va temiryo’llar izohlanib ko’rsatiladi. Ularning paralleli boshqa bir hudud yoki kenglikka joylashgan bo’lishi mumkin. Boshqa bir tomondan hamma uchta qismlar ko’rsatilmaydi. Shuningdek bu to’g’ri emas. Topografik xaritalar uchun umumiy xulosalash muommosi USGS aniq standartiga ko’ra yechim topadi. Bu haqida aniq ma’lumot Ilova B da aniq qilib ko’rsatilgan.
Generalizatsiya jarayoni
Ba’zi texnikalarda to’g’ri tasvirlar yaratilib foydalaniladi. Hamma kartograflar ham operatsiyalar yoki bazi metodlardan foydalanadi, xuddi
jadvalda ko’rsatilgandek. Uslublar kamroq bo’ladi, chunki ular operatsiyalar, boshqa singan operatsiyalar kategoriyalarga kiritilib birlashtiriladi. Ushbu o’quv qo’llanmada generalizatsiyaning 8 ta jarayonidan foydalanilgan: tanlash, soddalashtirish, to’g’irlash, guruhlash, sinflanish, bo’rttirish, ko’chirish va belgilash.
Tanlash
Tanlash- xaritada ko’rsatilgan belgilarni tanlab olish, umumiy xulosalash jarayoni ikki xil yo’l bilan jaklb qilinadi:
Aks ettirilgan ma’lumotlar toifasini tanlash: misol uchun, gidrografik belgilar va yo’llar ko’rsatiladi, ammo temir yo’llar emas. Bu tanlangan aspekti umumiy xulosalashdan faol holatda ajratiladi hamda buni kartograflar hisobga olishadi.
Toifaning ichida axborotning miqdori tanlanadi: misol uchun asosiy daryolar, aniq o’lchami ko’rsatilgan ko’llar ko’rsatiladi
5.2-jadval. Umumiy xulosalashning operatsiyalari

O’sish	Robinson	Dent	Kryger	Slokum	Tyner
	Tanlash	Tanlash	Tanlash	Tanlash	Tanlash
	soddalashtirish	soddalashtirish	soddalashtirish	soddalashtirish	soddalashtirish
Soddalashtirish	Sinflanish	Klassifikatsiya	Bo’rttirish,	Belgilash	Guruhlash,
	Belgilash	Belgilash	o’rin	Bo’rttirish,	Belgilash
	Bo’rttirish,		almashtirush	jamlash,	Bo’rttirish,
	jamlash,			Turlash,	jamlash,
	Turlash,			Bo’rttirish,	Turlash,
	Bo’rttirish, To’g’irlash, Tanishtirish			To’g’irlash, Tanishtirish	Bo’rttirish, To’g’irlash, Tanishtirish

Tanlash jarayoni har doim ham oddiy bo’lmaydi. Xulosalash uchun bazi algoritmlar takomillashtiriladi, maxsus sifatning qarorlari amalga joriy qilinadi. Saudia Arabistoning aks ettirilishi fikrimizga misol bo’la oladi.

Soddalashtirish
Jamlangan belgilar kichik-masshtab xarita detallari mukammal ko’rsatilmaydi, bunga asosan qirg’oq va daryolar bo’ladi. Ko’plab tematik xaritalarda qirg’oqning joylashuv detallari muhim bo’lmaydi. Bu yerda kichik ichki ro’xsatnoma kerak emas yoki tematik xaritaning nuqtalari bunga misol bo’la oladi. Qirg’oqning asosiy qismi tanilgan belgi bilan ko’rsatilgan bo’ladi, ammo boshqa belgi emas. Boshqa tabiiy xaritalarda qirg’oq soddalashgan bo’lib ko’rsatilishi kerak.
Tekislash jarayoni soddalashtirishning bir qismi hisoblanadi. Ko’plab orqa tugmalar bilan yo’llar tekislanadi, buraladigan daryolar bilan soddalashtiriladi (5.6-rasm). Buning muhim tomoni ya’ni belgining xususiyati tekislash jarayonida ko’rsatiladi, switchback yo’llari chizilmasligi kerak, to’g’ri linyalar va qayriladigan daryolar asosiy o’zgaruvchi yo’nalishda ko’rsatilishi kerak.
Guruhlash
Ko’plab kichik belgilar tez tez guruhlanadi. Bunga juda oddiy misol keltiramiz, alohida daraxt o’rmonning ichida guruhlanadi. Masshtabda bir necha kichik belgilarga ro’xsat berilmaydi.
Ular bir biriga yaqinlashib, guruhlanishi mumkin. Ko’plab xaritalarda GIS dastur bilan yaratilib katta detal ko’rsatiladi, ammo. Xarita nashr uchun kamaytiriladi. Shuningdek, bu yerda guruhlashning ko’plab toifalari ko’rsatilgan. To’rttinchi o’simliklar dunyosi haqidagi katta masshtab xarita izlanuvchi uchun juda katta foydali hisoblanadi. (5.7- rasm)

rasm. Belgilar (A)da soddalashtiriladi va tekislanadi.

Sinflanish
Biz sinflashtirish va kategoriyaga ajratish jarayonini kartografiya maqsadiga muvofiq bo’lmagan holatda amalga oshiriladi. Kartografik maqsadlar uchun ma’lumotlar kategoriyalarga ajratiladi, bu esa ularning ma’noli bo’lishiga yordam beradi. Bundan tashqari kartada joylashgan ixtiyoriy (tartibsiz) joylashgan sonli qiymatlarning ma’lum tartibda ekranda joylashishiga erishiladi. Qoidaga ko’ra, generalizastiya aspekti mavzuli ma’lumotlar xajmining tasvirlanishiga bofliq bo’ladi.
Kattalashtirish
Oldinroq, misol qilganimizdek daryo, avtomobil yo’llari va temir yo’llar tor vodiyda tasvirlangan edi. Agarda kartaning masshtabi yuqoridagi uchta elementlarni vodiy xududini to’sib qo’ysa, bu holatda karta mazmunini boyitish maqsadida kengaytirib yoki kattalashtirib tasvirlanishi mumkin (5.8-rasm).
Siljish
Avtomobil yo’li va temir yo’l bir-biriga parallel holatda joylashgan bo’lsa, ular bir-birlaridan ajralib turishlari uchun siljitiladi (5.8-rasm). Tor vodiy misolida avtomobil yo’li, temir yo’l va daryo chiziqlari bir- birlaridan ajralib turishlari uchun vodiy maydoni eniga qarab, me’yor darajasida kengaytiriladi.

5.7-rasm. Ma’lumotlarni kategoriyalar bo’yicha guruhlash

rasm. Bo’rttirish va xato joylashtirish. Vodiy kengaytirilgan va liniyali belgilar tor vodiydagi uchta belgilarni ko’rsatish uchun umumlashtirilgan

Belgilashtirish
Belgilashtirish xaritadagi geografik fenomenonlarni ko’rsatish uchun belgilarning tanlanishi dezaynlashtirilishini o’z ichiga oladi. Kartograflarning barchasi ham simbollashtirishni generalizatsiyaning bir qismi bo’lishiga rozi bo’lmaydilar. Turli fenomenlar uchun belgilarni baholash kartografiya jarayoniga markaziy bo’lganligi bois, ba’zi hisobga olingan belgilar to’liq ajratilishi kerak. Mazkur kitobdagi simbollashtirish hajmi 7 va 8 boblarda alohida berib o’tilgan.
Boshqarish omillari
Biror kishi turli xarita uchun turli umumlashtirish haqida o’ylashi mumkin. barcha xaritalarga tegishli bo’ladigan umumlashtirish uchun biror qoida bo’lmasligi ham mumkin sanaladi. Yo’riqnomalar tashkil etilishi mumkin, biroq ular bir qancha faktorlar orqali boshqariladi: xarita maqsadi, xarita masshtabi, o’quvchi mahorati va idrok qilish qobiliyatlari, kartografning anjomlari va qobiliyatlari. Umumlashtirish, shuningdek bazaga asoslanuvchi yoki tematik ma’lumotlarni ishlab chiqaruvchi ma’lumotlar orqali ta’sirlanadi.
Ma’lumot
Oraliq asosli ma’lumotlarning umumlashtirilishi
Oraliq asosli ma’lumotlar tematik ma’lumotlar uchun mazmun kasb etadigan ma’lumotlar sanaladi. Ma’lumot turlari gidrografiya, chegarali, kosliniya va ba’zan topografik, transport liniyali va shaharlardan tashkil topadi. Bular ko’pincha tanlash va soddalashtirishni jalb qiladi, biroq bo’rttirish yoki siqishni ham talab etadi.
Tematik ma’lumotlarning umumlashtirilishi
Tematik ma’lumotlar ko’pincha tanlangan, kategoriyalangan va simbollashtirilgan bo’ladi. Formulalar xaritada ko’rsatilishi kerak bo’lgan ko’plab buyumlarning tanlanishida maqsad bo’ladi.
Mavzu va maqsad
Xarita maqsadi ehtimol asosiy boshqaruvchi yoki generalizatsiya omilini nazorat qiluvchi bo’lishi mumkin. generalizatsiyaning bir xil miqdori daryolar uchun kerakli bo’lmaydi, asosiy ma’lumotlar iqlim xaritalarida foydalaniladi, mavzuli ma’lumotlar tuzilmaviy xaritalarni ko’rsatish uchun foydalaniladi. Kosliniyalar aholi xaritasida juda ham soddalashtirilishi mumkin, vaholanki boshqa kichik shkalali, umumiy maqsadli xarita koproq ma’lumotlarni talab etadi va navigatsiya uchun mo’ljallangan xarita katta ma’lumotlardagi kosliniyani ko’rsatib o’tadi. Xaritaning maqsadi odatda xaritada nima ko’rsatilishi va ko’rsatilmasligini tanlashda muhim sanaladi. Kartograf ishlab chiqilishdan avval xarita uchun yaxshigina mavzu va maqsadlarni berishi kerak.
Xarita masshtabi
Barcha teng sanaluvchi narsalar, kichik xarita masshtabi yanada umumlashtirgan xarita hosil qilishi kerak. Bir xil maqsad, mavzu va auditoriya uchun, katta masshtabdagi xaritalar kamroq soddalashtirilishni talab etadi va u kichik masshtabdagi xaritalarga qaraganda kamroq ma’lumotlarni namoyish etadi. Ya’ni bu eng asosiy cheklovchi omil sanaladi. Biror kishi chizish va qayta ishlab chiqish masshtablarini yodda saqlashlari kerak. Agar xaritaning liniyali dimensiyasi bir yarim hajmiga kamaytirilsa, chizma masshtabidagi umumlashtirish har holda xarita bir xil hajmda ishlab chiqilsa kattaroq bo’lish mumkin (5.9 Shakl).

rasm. Generalizatsiya darajasi kartaning masshtabi, mavzusi va maqsadiga bog’liq bo’ladi

O’quvchining mahoratlari
Barcha kartografik faoliyatlaridagi o’quvchi hisobga olinib o’tilishi kerak. Kartografiyachi auditoriyaning maxsus mahoratlarini har doim ham billmasada, ba’zi bilish qobiliyatlari inobatga olinishi kerak. Masalan, normal inson ko’zi xaritadagi qora va oq o’rtasidagi ko’lankalardan oltitadan ko’prog’ini farqlay olmaydi. Shuning uchun, ko’lankalarning o’n ikkit afarqli tuzilishi statistic xaritadagi 12 ta turli kategoriyalarni ko’rsarish uchun foydalaniladi. Simbollashtirishning har ikki metodi topilishi yoki ma’lumot bir qancha kategoriyalarga guruhlashtirilishi kerak.
Ko’z juda yaxshi liniyalarni qabul qila olmaydi yoki 0.04 dyumdan kichikroq belgilarni o’qiy olmaydi; shuning uchun, bunday yaxshi liniyalar yoki kichik belgilardan foydalanish xaritaning aloqa maqsadlarini namoyon qiladi.
Ekologik faktorlar ham bunda hisobga olinishi kerak. 2 bobda ta’kidlanganidek, xarita uchun talablar past yorug’likli holatlarda ko’rsa bo’ladigan bo’lishi kerak, turli xaritalar uchun foydalanilgan mazkur samolyot yo’llari xonada yanada yorug’roq bo’lib ko’rinadi; avtomobil GPS ekrani uchun mo’ljallangan xaritada yo’l xarita qog’ozlariga qaraganda turlicha talablar mavjud bo’ladi. Mazkur faktorlar soddalashtirish darajasi, kategoriyalar raqami yoki belgi turlariga ta’sir ko’rsatadi. Ba’zan guruhlarga diqqat qaratgan holda kerakli ishlab chiqarish turlari va miqdorini aniqlash uchun bajarish juda muhim sanaladi.
Kartografning anjomlari va mahorati
Garchi ko’plab professional xaritalar va hafaskor xaritalar kompyuter, turli xil uskunalar va hamon muhim sanaluvchi xaritashunoslardan foydalanib ishlab chiqilgan. Ekran, printer va boshqa skaner qiluvchi moslamalar barchasi ko’rsatilishi yoki chop etilishi mumkin bo’lgan ma’lumotlar miqdoriga ta’sir o’tkazadi.
Dasturiy ta’minot imkoniyatlari juda muhim omil hisoblanadi. Dasturlar o’zlarining dezayni va ishlab chiqarilishi unumdorligiga ko’ra keng farqlanadi. Ko’plab dasturiy ta’minotlar deyarli yilda bir marta yangilanib turadi, ya’ni xaritashunoslar uning joriy holati bo’yicha diqqatli bo’lishi talab etiladi.
Chizma chizish qobiliyatlari GAT, ko’rsatish yoki CADD dasturlarida unchalik muhim sanalmaydi. U biror dasturiy ta’minotga masterlik qilish uchun vaqtni oladi. Bittasi sodda xaritani dasturning to’liq imkoniyatini foydalanmasdan taqdim eta olar ekan, yana biri yanada mukammal xarita ishlab chiqarish uchun yuksak darajada hisoblanadi.
Маълумотларнинг сифати
Ma’lumotning sifati va tabiiyligi hisobga olinishi kerak. Xato yoki kuchsiz ma’lumotlar xato xarita yasashga imkon bermaydi. Ma’lumot faqatgina yaxshi bo’lishi emas, balki biz foydalanmoqchi bo’lgan xarita uchun juda muvofiq bo’lishi kerak. Misol uchun, miqdorli xarita miqdor ma’lumotlarian foydalanib ishlab chiqilishi mumkin. agar biror ma’lumot chakli o’rinsiz bo’lsa, o’rinli ma’lumotni topish yoki xarita turini o’zgartirish juda muhim sanaladi. Biror kishi yo’nalishga ham diqqatli bo’lishi kerak. Garchi u ishontirish uchun xaritani dezaynlashtirayotgan bo’lsada, kartograf obyektiv bo’lishi talab etiladi. Biror kishi subyektiv bo’lishi mumkin bo’lgan maxsus qiziqarli tashkilotdan ma’lumotlarni olishi kerak. Yo’nalish xaritaga fenomenon bo’lib xaritaga tushirilishi mumkin bo’lgan ma’lumotlar orqali kiritilib, ma’lumotlar belgilar yoki nazorat nuqtalarida foydalaniladi.
Takrorlash uchun savollar
Topografik xaritalar va atlaslarda masshtabning necha xil shaklni o’z ichiga oladi.
Kompilyatsiya deganda nimani tushunasiz?
Ma’lumotlar bazasidan foydalanish kartaning nimasiga qarab tanlanadi?
Boshlang’ich ma’lumotlar manbasi qanday kategoriyalarni o’z ichiga oladi?
Generalizatsiya nima?
Generalizatsiya so’zining tarjimasi qanday bo’ladi?
Vizual og’irlik qanday tarzda farqlanadi?
Kartaning elementlarini sanab bering?
Kartaning maqsadi nima?
Kartaning formati nima?
Legendlarni joylashtirish dizayn boshqa elementlari ka’bi nimalar bilan belgilanadi.