Mashinasozlik

Avtomobillarning tejamkorlik va zaharlilik me`yoriy ko`rsatkichlarini 

ta`minlash 

Ishlatish  jarayonida  detallarning  yeyilishi,  birikmalardagi  tirqishlarni 

o`zgarishi  va  bu  bilan  bog`liq  tizim,  birikma  va  agregatlardagi  zavod  o`rnatgan 

sozlarining  buzilishi  natijasida  avtomobilning  texnik  xolati  o`zgaradi.  Uning 

ta`sirida  dvigatel  quvvati  kamayadi,  yonilg`i  sarfi  va  zararli  moddalar  chiqishi 

ortadi. 

---

39 

 

Mavjud  baholarga  asosan,  10-15%  nosoz  avtomobilga  umumiy  avtomobil 

transportidan  atrof  muhitga  chiqadigan  chiqindilarning  40%  ga  yaqini  to`g`ri 

keladi.  Shuning  uchun  to`g`ri  tanlangan  va  unga  amal  qilinadigan  texnik  xizmat 

davri  va  operatsiyalar  ro`yxati  avtomobil  ishlash  qobiliyati  darajasiga  hamda 

yonilg`i sarfi, atrof muhitni ifloslanishi va avtomobil va agregat resurslariga ATK 

ning ITX tomonidan ta`sir etuvchi asosiy mexanizmlardan biridir. 

Masalan,  “KamAZ-740”  dvigatelida  moy  almashtirish  davrini  1.5  marta 

oshirish,  uning  resursini  15%  ga  kamaytiradi,  TX  operatsiyalarini  o1z  vaqtida  va 

to`liq o`tkazmaslik esa yana 10-15% ga qisqartiradi. 

Avtomobilning  harakat  paytidagi  zaharligiga,  asosan  dvigatel  va  uning 

tizimlarini  texnik  xolati  ta`sir  etadi  va  u  yonilg`ini  ortiqcha  sarfi  va  zaharlilikni 

keltirib  chiqaruvchi  barcha  nosozliklarning  80-85%  ga  to`g`ri  keladi  (qolgan  15-

20% nosozlik transmissiya va yurish qismiga to`g`ri keladi) (2- jadvalga qarang) 

Karbyuratorli dvigatellarda nosozliklarni taqsimoti quyidagicha  holatda: o`t 

oldirish  chaqmog`i  38%,  karbyurator-26%,  uzgich  taqsimlagich-21%,  yuqori 

kuchlanish  simlari-7.5%,  o`t  oldirish  chulg`ami-3.4%,  qolganlari-0.8%.  Ushbu 

nosozliklarning paydo bo`lishi to`g`ridan-to`gri ishchi aralashma tarkibi yoki uning 

tsilindrda  yonish  jarayoniga  ta`sir  etadi.  Natijada  CO,  C

x

H

y

  va  NO

x

  larning  ChG 

dagi  quyuqlik  darajasi  keng  ko`lamda  o`zgaradi.  Shu  bilan  birgalikda  tashish 

jarayonida  solishtirma  yonilg`i  sarfi,  g/100  tkm,  oshadi,  bu,  o`z  navbatida  zararli 

moddalarning chiqishini ko`paytiradi. 

Dizel  dvigatellarida  yonilg`i  tizimining  yonilg`i  har  qanday  nosozligi 

(soploli teshiklarning kokslanishi, davrli yonilg`i berishning notekisligi, sachratish 

bosimining  kamayishi,  forsunka  ninasining  ochila  boshlagandagi  bosimning 

kamayishi va b.) ham ChG zaharligini keskin o`zgartiradi. 

 

 

 

 

---

40