Mashinasozlik texnologiyasi

 
Ekosistemalar dinamikasi 
 
Har  bir  ekosistemada  doimo  undagi  organizmlarning  hayotiy  rivojlanishi  va 
populyatsiyalarining o’zgarishi kuzatiladi. 
O’zgarishlar 2 xil: 
1.  tsiklik o’zgarishlar; 
2.  tasodifiy o’zgarishlar. 

---

33 
 
Bunday o’zgarishlar sutka va mavsum davomida hamda tashqi muhit bilan bo’lib 
turadigan  davriylikka  ega  o’zgarishlar  bo’lib,  ular  organizmlarning  ichki  ritmi 
o’zgarishlarida  o’z  aksini  topadi.  Biotsenozda  sutka  davomida  sodir  bo’lib 
turadigan  o’zgarishlar  kun  va  tun  davomidagi  havo  temperaturasi,  namlik  va 
boshqa omillar o’zgarishiga kuchli bog’liqdir. O’rta Osiyoning qumlik cho’llarida, 
tush paytlarida hayot to’xtaganga o’xshab tuyuladi. Hayvonlar quyoshdan inlarida 
yashirinib, kechasi faollashadi. Tunda qo’ng’iz, sichqon, chayon, ilon, o’rgimchak, 
tulkilar  tez  harakat  qiladi.  Yilning  ma’lum  vaqtida  ko’p  turlar  chuqur  tinimga 
ketadi. 
Davriy  o’zgarish  o’simliklarning  yaruslar  bo’ylab  tarqalishida  yaqqol  ko’rinadi. 
Masalan,  bir  yillik  o’simliklar  erta  bahoridagi  yarusda  o’sib,  yoz  kelganda 
butunlay qurib qoladi. 
Biotsenozdagi  ko’p  yillik  o’zgarishlar  yillar  davomida  meteorologik  sharoitning 
o’zgarishiga  bog’liq.  Bundan  tashqari,  u  yana  edifikator  o’simliklar  hayotidagi 
o’zgarishlar,  hayvonlar  hamda  patogen  mikroorganizmlarning  ko’payishiga 
bog’liq. 
1953-yilda  chigirtkalarning  ko’payib  ketishi  natijasida  o’simliklar  jamoasiga 
kuchli zarar yetdi. Ular o’shanda yumshoq g’allasimon o’simliklarni: pirey, koster, 
tipchakning 80 — 90% ni yeb bitirdi. Bu davrda, chigirtka yemaydigan  o’tlar esa 
o’sib ko’payib ketdi. 
Fitotsenoz yoki o’simliklar jamoasidagi o’zgarishlar edifikator o’simliklar hayotiga 
bog’liq. 
Jamoalarda  qonuniy  ravishda  bir  yo’nalishda  jonli  organizmlar  o’rtasidagi  o’zaro 
munosabatlar  va  ularni  o’rab  olgan  muhit  bilan  bo’ladigan  munosabatlar  tufayli 
sodir bo’ladigan o’zgarishlarni suktsessiya deb yuritiladi. «Suktsessiya»— lotincha 
so’z  bo’lib  «izchillik»  yoki  «meros  bo’lib  qolmoq»  va  «irsiy  belgi»  degan 
ma’nolarni bildiradi. Biologik aylanishning to’liq emasligi suktsessiyaning asosini 
tashkil etadi. 
Akademik  V.N.  Sukachev  o’simliklar  jamoasining  almashinishi  haqida  jarayon 
mavjud ekanligini ko’rsatadi: