Mashinasozlik texnologiyasi” kafedrasi “Kesish nazariyasi asoslari” fanidan mustaqil ish

Товланиш туслари
Ҳарорат С
Сарғиштир	200
Оч сариқ	220
Тўқ сариқ	240
Пурпур	270
Тўқ кўк	290
Оч кўк	320
Кўқиш кулранг	350
Оқ қўлранг 400	400

Бундай термопарада ўлчанган ҳарорат миқдори табиий термопара усулида олинган кўрсаткичлардан юқори бўлади.

Оптик пирометр қириндининг ўртача ҳароратини (560-600^ОС дан юқори) аниқлаш учун қўлланилади. Ўлчаш қоронғи бинода ўтказилиши керак. Пирометр ёрдамида аниқланган қириндининг ўртача ҳарорати калориметр усулида аниқланган ҳароратга нисбатан 6-7% миқдорида юқори бўлади.
Структура усулида кесиш жараёнида ҳосил бўладиган иссиқлик натижасида асбоб сиртки қатлами микроструктурасини ва қатламининг ўзгаришига асосланган. Қатламнинг микроқаттиқлиги ҳамда микротузилишини ўлчаш ва таққослаш йўли билан унинг қизиш ҳарорати аниқланиши мумкин.
Кесиш зонасидаги ҳарорат майдони. Қиринди ва детал билан бирга кесувчи асбобнинг контакт юзасидаги ҳароратни назарий ҳисоблашда, шунингдек кесувчи асбоб, қиринди ва деталларнинг ҳарорат майдонларини текширишда бир қатор тадқиқотчилар усулларидан фойдаланиб келинмоқда.
Кесишдаги иссиқлик жараёнларининг ҳисобий схемасини тузишда учта текис иссиқлик манбалари бор деб ҳисобланади (q_ф, q_тп, q_тз). Деформация иссиқлигини, ОN (шакллар-38,39) силжиш текислигида жойлашган текис манба кўринишда тасвирлаб кўрсатилади. Бу иссиқликнинг бир қисми 39-шаклда кўрсатилган манбани q_ф ҳосил қилиб деталга ўтиб кетади. Бошқа қисмини эса q_ф қиринди олиб кетади ва олдинги юзада ишқаланиш иссиқлигини bxC ўлчамдаги майдонда жойлашган текис манбаси кўринишида бўлади. Кетинги юзада эса bxh ўлчамдаги майдонда жойлашган текис манба (q_тз) кўинишида бўлади (шакл-39).

38-шакл. Кескичнинг температура майдонини аниылаш ъисоб схемаси

Совитувчи мухитнинг таъсирини иссиқлик оқимлари кўринишида тасвирланади:

1. q_он миқдорида олдинги юза майдонида (b₁c₁-b_c);
2. q₀₃ миқдорида кетинги юза майдонида (b₂h₂-bh);
3. q_0с миқдорида қириндининг юқори ва q_оc – резец олди юзаларда;
4. Кесиш юзасининг SQ участкасидаги миқдори.
Иссиқлик манбалари ва оқимлари чегараларидан ташқарида жойлашган кесувчи асбоб, қиринди ва деталнинг ҳамма юзалари адиабатик ҳисобланади, яoни иссиқлик атроф-мухитга тарқалмайди. Ҳисобни жуда ҳам мураккаблашиб кетганлиги сабабли ўсимта ҳосил бўлиш ходисаси ҳисобга олинмайди.
Бундан ташқари иссиқлик ўтказувчанлик ва ҳарорат ўтказувчанлик коэффициентлари, солиштирма иссиқлик сиғими ҳамма нуқталарда ҳароратга боғлиқ бўлмайди деб ҳисобланади. Ҳароратнинг зарур диагнози учун иссиқликнинг физик коэффициентлари қабул қилинса, у ҳолда ҳисоб хатолигини минимумгача олиб келинади.

Иссиқлик ҳосил бўлиш оқимларининг жадаллиги, кесиш кучларини тадқиқан текшириш натижалари бўйича аниқланади.
Ишқаланиш натижасида ҳосил бўладиган иссиқликни ишқаланиш кучининг контакт юзаларининг ўзаро силжиш тезлигига кўпайтмасига тенг деб олиб, ишқаланиш кучи ишини ҳисоблаш билан топилади.
40-шаклда кескичнинг ҳисобий йўл билан олинган олдинги юзасидаги ва асосий кесувчи текисликдаги ҳарорат майдоналари кўрсатилган. Туташ чизиқлар билан изотермалар, штрихли стрелкалар билан иссиқлик оқимининг йўналиши кўрсатилган.
Қириндида ҳарорат майдони нотекис бўлади. Қиринди кескичнинг олдинги юзасига ёпишган томонида кўп қиздирилган бўлади, қарама-қарши томонида эса кам қиздирилган бўлади. Қизиш нотекислиги жуда юқори бўлади, иссиқликнинг катта қисми қириндининг кескич усти қатламида тўпланади.
Шунингдек деталдаги ҳарорат майдони ҳам нотекис бўлади. Деталнинг кескич орқа юзасига яқин юзаси кўпроқ қизийди. Кесиш тезлиги қанчалик юқори бўлса, деталнинг пастки қатламидаги ва юзаларидаги ҳарорат даражасининг фарқи шунча сезиларли бўлади. Кесиш тезлиги юқори бўлганда, кесувчи асбобга яқин бўлган металлнинг юпқа қатламида тўпланади. Тўғри, бу ерда текширилаётган ҳарорат кесувчи асбобнинг олдинги юзасидаги ҳароратга қараганда 2-3 марта кам бўлади.
Кескичнинг иссиқлик майдонида учта ҳарактерли областларини ажратиб кўрсатиш мумкин. Биринчи областдаги энг катта ҳарорат кузатилади, изотермалар қизиш марказига нисбатан деярли концентрик жойлашади.
Иккинчи област кесувчи тиғ чўққисида жойлашган бўлади.
Иссиқликнинг бир қисмини кесувчи асбобдаги деталга ўтиб кетиши сабабли ҳарорат иккинчи зонада кичикроқ бўлади. Изотермалар контакт майдонига параллел равишда жойлашган иссиқлик оқимлари кесиш юзасига йўналган бўлади.
Учинчи област кесувчи қиррадан (1,5-2,0)⁰С (шакл-40) масофада узоқликда жойлашган бўлади. Изотермалар айлана ёйига яқин бўлади.
Изотермаларнинг жойланиши ва шакли, кесувчи асбоб ейилиш участкаларининг жойлашиши ва шаклини эслатади. Иссиқлик оқимлари буюмдан кесувчи қирралар томонга йўналтирилган бўлади.



40-шакл. ШХ15 пўлатни кесишдаги кескичнинг температура майдони
(V=13м/сек; t=4,1 мм; S=0,5 мм/айл),
Ҳарорат майдонларини аналитик равишда тадқиқ қилиш металларни кесишда иссиқлик балансини тузишни тақозо этади. 41-шаклда Т14К8 қаттиқ қотишмасидан тайёрланган ўткир кескич билан пўлат ШХ15 ни йўнишда кесиш тезлигининг ўзгариши билан иссиқлик миқдорининг ўзгариш диаграммаси кўрсатилган. Бу диаграмма ҳисоби аналитик усул билан қурилган.



41-шакл. Кесишдаги иссиқлик миқдорининг ўзгариш диаграммаси