«mashinasozlik texnologiyasi» fakulteti «Texnologik mashinalar va jihozlar»

20-MARUZA
18-mavzu. Yoyda metallni ko`chirishni tadqiqoti usullari va ko`chirishni asosiy shakllari
Reja:
1. Yoyda metalning ko`chish turlari.
2. Svetograf yordamida payvandlashda qisqa tutashuvlar chastotasini tadqiq
etish.
3. Yoydan bevosita tutib olinadigan tomchilar o‘lchamlarini tadqiq etish.
4. Kinos’emka yordamida ko‘chirish jarayonlarini tadqiq etish
5. Metallni payvandlash yoyida ko‘chirish shakli
Elektrodning eriyotgan metallni elektroddan asosan suyuq metall tomchilari ko‘rinishida, va qisman bug’ ko‘rinishida payvandlash vannasiga ko‘chadi. Yoyning yonish sharoitlaridan ko‘chirilayotgan tomchilarning o‘lchami xam kuchli darajada bog’liq bo‘ladi.
Metallni ko‘chirish jarayoniga quyidagi omillar ta’sir ko‘rsatadi:
1) Elektrod materiallari, yoy oralig’idagi qoplamalar va gaz tarkibi.
2) Rejimning asosiy tashkil etuvchilari: elektrod diametri, tok kuchi, yoydagi kuchlanish, tokni turi, qutblanganlik.
Elektrodni eritishda katta elektrodinamik kuchlar va metall bug’larining reaktiv bosimi kuchlari vujudga kelib, ular tomchi xosil bo‘lish jarayonlarini, tomchining elektroddan uzilishini va yoy oralig’i orqali ko‘chishini ancha qiyinlashtiradi.
Yoyning yonishi jarayonida payvandlash rejimi asosiy parametrlarining ancha katta tebranishlari yuz beradi. Bu tebranishlar gazlarning yoy ustunidagi xarakati va metall tomchisining vujudga kelishi jarayonida paydo bo‘ladi. Bu tebranishlar juda qisqa vaqt oraliqlarida sodir bo‘ladi. Masalan, yoy oraliqining qisqa tutashuvlari bilan kechadigan metall tomchilarining ko‘chishi payvand yoyining yonish sharoitlariga bog’liq xolda sekundiga 5 dan 150 martagacha yuz beradi.
Jarayonning bunday qisqa vaqtda sodir bo‘lishi jarayonning ikir chikirlarini o‘rganishini ancha murakkablashtiradi.
Tadqiqot metodlari: 1. Svetograf yordamida payvandlashda qisqa tutashuvlar chastotasini tadqiq etish. E.O. Paton nomidagi IES da 1938 yilda svetograf deb ataluvchi asbob yordamida o‘rganilgan. Asbobning ishlash g’oyasi yorug’likka sezgir qog’ozga metallni ko‘chirishda yoyning yonishi va uchishi momentlarini yozib olishdan iborat.

Otsillograf yordamida tadqiqot o‘tkazish. Vaqt bo‘yicha payvandlash rejimi (J_yoy U_yoy)elektr parametrlarining o‘zgarishini otsillograf yordamida yozish faqat, qisqa tutashuvlar chastotasini aniqlashgina emas, balki yoy orqali metallni ko‘chirish jarayoni vujudga keltirgan bu parametrlarning tebranishlarini xam aniqlashga imkon beradi.

23.1-rasm. Tok va kuchlanishni elektrod metalini elektr yoyi orqali ko‘chish otsillogrammasi.
Tok va kuchlanish otsillogrammasi bo’yicha fakat tomchilarni uzilishlar (tutashishlar) bilan kesuvchi ko`chirish bilangina emas, balki qisqa tutashuvsiz ko‘chirish bilan o‘rganish mumkin.