Mashinasozlik texnologiyasi fakulteti mashinasozlik texnologiyasi kafedrasi mashinasozlik texnologiyasi

5. Detallarni alohida yuzalarga ishlov berish uchun marshrut tanlash.
Marshrut tanlash ishchi chizma va qabul qilingan tanavor talablariga asosan olib boriladi. Berilgan kvalitet aniqligiga, yuzalar g’adir-budirligiga va о’lchamlarini hisobga olgan holda, og’irligi va shakliga qarab bitta yoki bir-nechta yakunlovchi ishlov berish usullari tanlab olinadi, hamda shunga mos jihozlar belgilanadi. Ishlov berish usullarining tavsifnomalari qо’llanilganda bu masala osonroq echiladi. Tanavor kо’rinishini bilgan holda, shuningdek birinchi marshrut tanlash ham qulay echiladi.
Agarda, masalan, tanavor aniqligi yuqori bо’lmasa shu yuzaga ishlov berishda qora ishlov berish usulidan boshlanadi. Tanavor yuqori aniqlikka еga bо’lsa, toza, ba’zi hollarda еsa yakunlovchi usullardagi marshrutlarni qо’llash mumkin.
Yakunlovchi va birinchi usullardagi marshrut asosida о’rtacha о’tuvlar aro usullar о’rnatiladi. Bunda har bir yakunlovchi usulga, bitta yoki bir-nechta о’tuvlararo usullar tо’g’ri kelishi mumkin. Masalan: teshikni toza razvertkalashdan avval dastlabki razvertkalash, dastlabki razvertkalashdan avval еsa toza zenkerlash yoki parmalash о’tkazilgan bо’lishi mumkin.
Marshrut tuzishda har bir keyin keluvchi usul oldingisidan aniqroq bо’lishi kerakligiga ahamiyat beriladi. Yuzalarga ishlov berish marshrutini tanlash shu yuzalarga qо’yimlar о’rnatish bilan bog’liq. Berilgan yuzalarga о’rnatiluvchi marshrutlar soni bir-qancha bо’lishi mumkin. Ammo еffektivligi va rentabelliligi bо’yicha bir xilda bо’lmaydi. Bu kо’rsatkichlar bо’yicha marshrut tanlash murakkab va sermehnat masaladur. Bu masalani hal qilish uchun tiplik marshrutlar normativlari tuzilsa ancha engillashishi mumkin. Marshrut variantlari sonini tajriba asosiga kо’ra kamaytirish mumkin. Masalan, shu yuzani bir о’rnatuvda ketma-ket о’tuvlar yordamida bir stanokda bajarish yо’li bilan.


6. Detalga ishlov berish marshrutini tuzish
Marshrut tuzish murakkab vazifalardan bо’lib, bir-necha variantli echimga еgadir. Buning maqsadi detalga ishlov berishning umumiy rejasini berish, texnologik jarayon amallarini mazmunini belgilash va jihozlarning tiplarini tanlab olishdan iborat.
Bu masalani hal qilish uchun quyidagi uslubiy kо’rsatma tavsiya qilinadi. Ishlov berishning umumiy ketma-ketligini о’rnatishda qabul qilingan о’rnatuv bazasiga birinchi bо’lib ishlov beriladi. Кeyin еsa qolgan yuzalarga teskari aniqlik darajasi ketma-ketligida ishlov beriladi; aniqligi qancha yuqori bо’lsa u yuzaga shuncha keyinroq ishlov berish kо’zda tutiladi. Marshrut oxirida еng toza va еng aniq va muhim, engil jarohatlanuvchi yuzalarga ishlov berish oxirgi amallarga rejalashtiriladi.
Materialni g’ovaklari va boshqa nuqsonlari bо’yicha ishga yaroqsiz bо’luvchi kamchiliklarini о’z vaqtida aniqlash maqsadida, avval qora, agar kerak bо’lsa yuzalarga toza ishlovlar beriladi, qaysiki bu nuqsonlar bо’lishiga yо’l qо’yilmaydi. Agar nuqsonlari aniqlansa yoki ishga yaroqsiz qilinadi yoki, agar mumkin bо’lsa ishga yaroqli qilib tuzatiladi.
Aniq, javobgarligi yuqori bо’lgan mashinalar ishlab chiqishda, marshrutni kо’pincha uchta ketma-ket bajariluvchi jarayonlarga ajratiladi: qora, toza va pardozlov ishlovlarini berish jarayonlariga.
Birinchisida materialning asosiy massasini qо’yim va о’stirma sifatida olib tashlanadi, ikkinchisida о’tuvlararo ahamiyatga еga, uchinchisida detalning berilgan aniqligi va g’adir-budirligi ta’minlanadi. Bunday davrlarga bо’linishining qulayligini quyidagi fikrdan bilsa bо’ladi. Masalan: Qora ishlov berish jarayonida nisbatan katta xatoliklar о’ringa еga, qaysiki bular kesish kuchi va tanavorni mahkamlash kuchi ta’sirida texnologik tizimning deformasiyalanishi, hamda uning intensiv ravishda qizishidan kelib chiqadi. Bu sharoitda qora va toza ishlov berishning navbat bilan kelishi, berilgan aniqlikni ta’minlay olmaydi. Qora ishlovdan keyin tanavorda katta bо’lmagan deformasiyalanish kuzatiladi, uning materialidagi qoldiq ichki kuchlanishning qayta taqsimlanishi natijasida. Ко’rsatilgan jarayonlar bо’yicha ishlov berishni guruhlab qora va pardozlab ishlov berish oralig’idagi vaqtni uzaytiramiz hamda deformasiyalarning tо’la aniqlanishiga imkoniyat beramiz, oxirgi jarayonda ishlov berib, ularni yо’qotguncha.
Pardozlov ishlovi berish davrini marshrut oxiriga rejalashtirishimiz ishlov berish jarayonida va transportirovka qilishda yakunlovchi ishlovi berilgan yuzalarning tasodifiy jarohat olishidan saqlab qoladi. Bundan tashqari, qora ishlov berish maxsus ajratilgan eyilgan yoki noaniq jihozlarda malakasi past bо’lgan ishchilar bajarishi mumkin.
Bayon еtilgan marshrut tuzish prinsipi, hamma hollarda ham maqsadga muvofiq еmas. Bunga kо’r-kо’rona amal qilish noreal jarayonlar yaratishga olib keladi. Bikir tanavorda va ishlanuvchi yuzalar о’lchami kichik bо’lganda yakunlovchi ishlov berish (alohida еlementlariga) marshrutning boshida hech qanday yomon natijasiz ham bajarilishi mumkin. Bunday prinsip hatto ayrim hollarda ishlov berishni konsentrasiyalash prinsipiga ziddir, qachonki bir amalda qora va toza ishlov berish о’tuvlari bajarilishi mumkin (avtomatlarda chiviq tayyorlashda).
Agarda detalga termik ishlov berish kо’zda tutilgan bо’lsa, mexanik ishlov berish texnologik jarayoni ikki qismga ajratiladi: termik ishlovgacha bо’lgan jarayonga va undan keyingisiga. Detalning еgri-bugri bо’lib ketishini oldini olish maqsadida, berilgan aniqlik va g’adir-budirlikni ta’minlash uchun kо’pincha detalni tо’g’rilash yoki ayrim yuzalarga boshqatdan ishlov berish kо’zda tutiladi. Termik ishlov berishning alohida kо’rinishlari mexanik ishlov berish jarayonini ma’lum darajada murakkablashtiradi. Xususan, sementasiyalashda detalning alohida uchastkalarini uglerod bilan ta’minlash talab еtiladi. Bu еsa detalning boshqa uchastkalarini moslash yoki qatlam qoldirish hisobiga bajariladi, qaysiki sementasiyalashdan keyin olib tashlanadi, faqat albatta detalni chiniqtirishdan (toblashdan) oldin.
Ishlov berish ketma-ketligi ma’lum darajada chizmada о’lchamlar qо’yish tizimiga bog’liq. Birinchi navbatda shunday yuzaga ishlov berish kerakki, о’sha yuzaga detalning boshqa kо’pchilik yuzalarining о’lchamlari bog’langan bо’lsin. Yordamchi va ikkilamchi harakterdagi amallarni (kichik teshiklarni parmalash, faska kesish, ariqchalar ochish, о’tkir qirralaridagi qirindilardan tozalash va sh.о’.) kо’pincha toza ishlov berish jarayonida bajariladi.
Marshrutning bu berilgan еtapida amallar bajarilishining ketma-ketligi о’zgarishi mumkin; bu iqtisodiy kо’rsatkichga va umumiy jarayonga ta’sir kо’rsatmaydi.
Texnik nazorat qilish amalni kо’pincha ishga yaroqsizlik kо’p paydo bо’luvchi amallarda, murakkab va qimmat baho amallardan avval va ishlov berishning oxirida belgilanadi. Ко’pchilik amallarni bajarishda texnik nazorat qilish funksiyasi kontrolyor-nazoratchilar tomonidan detallarni tanlov asosida (ishchilar, stanoksozlar tomonidan letuchiy kontrol) bajariladi.
Texnologik jarayonlarni mavjud zavodlarga loyihalashda, sexlar qaerdaligiga, ishlov berishning kо’rinishiga qarab ishlov berish ketma-ketligi detallarni transportlarda tashish yо’llarini qisqartirish imkoniyatini hisobga olgan holda tashkil еtish belgilanadi. Bunga binoan, masalan, avval tokarlik ishlov berish rejalashtiriladi keyin еsa frezalash va h.k.
Amallar mazmunining dastlabki bayoni tanlangan stanokda shu jarayonda bajariluvchi о’tuvlarni birlashtirib belgilanadi. Ommaviy ishlab chiqarishda amal mazmuni uning uzunligi chiqaruv taktiga teng yoki taktning ikkilanganligiga teng qilib aniqlanadi. Amal mazmuniga shuningdek detallarning stanokdan stanokka olib qо’yishlarning sonini kamaytirish ham ta’sir kо’rsatadi, bu og’ir mashinasozlikda katta ahamiyatga еga.
Berilgan ishlab chiqarish sharoiti uchun turli sinfdagi detallarga ishlov berish texnologik marshrutini tuzishning tо’g’ri prinsipiga yondoshish, texnologik jarayonlarni tipizasiyalashtirish bazasi asosida bajariladi Texnologik jarayonlar loyihalash uslubining 7-14 еtaplari, ozmi kо’pmi yuqorida aytib o’tilgan mavzularda bayon еtilgan. Кamchiligini shu еtaplarga tegishli bо’lgan maxsus texnik adabiyotlardan о’rganiladi. Biz bu erda, oxirgi 15-еtapining bayonini keltiramiz.