Mashinasozlik tехnologiyasi

3.  STANOKLARNING ASOSIY QISMLARI. KINEMATIK 
SXEMALARI. 
Kinematik  gurux.  Stanoklardagi  ishchi  (bajaruvchi,  ijro  etuvchi) 
xarakatlar  xarakat  manbai,  bajaruvchi  organ  (yoki  organlar),  kinematik 
bog‗lanish  unsurlari  va  sozlash  organidan  tuzilgan  xamda  zarur  xarakatlarni 
ta‘minlaydigan kinematik guruxlar tomonidan bajariladi. Kinematik gurux nomi 
mos ishchi xarakat nomiga to‗g‗ri keladi.  
Zagotovka  yoki  asbob  o‗rnatiladigan  organlar,  masalan,  stol,  shpindel. 
support,  polzun  va  x.  q  stanokning  ishchi  organlariga  kiradi.  Bu  organlar 
ko‗pchilik xollarda aylanma yoki to‗g‗ri chiziqli xarakatlanadi.  
Kinematik  guruxlarda  ikki  turli,  ya‘ni  ichki  va  tashnqi  kinematik  bog‗lanish 
(aloqa) bo‗ladi. 
Ichki kinematik aloqa bajaruvchi xarakat traektoriyasini ta‘minlaydi va u 
bitta  kinematik  juft  –  oddiy  gurux  (2.3-rasm,  a,b)  dan  yoki  bir  necha  juft  va 
kinematik zanjir  - murakkab guruxdan (2.3- rasm, v) iborat bo‗ladi. Murakkab 

---

kinematik guruxlarda ichki kinematik aloqani tashqil etuvchi kinematik zanjirlar 
soni elementar xarakatlar sonidan birga kam buladi.  
Tashqi  kinematik  aloqa  bajaruvchi  (ijro  etuvchi)  organni  xarakat 
manbaiga (masalan, elektr dvigatelga) birlashtiradi va xarakat tezligi, yunalishi, 
yuli  va  boshlang‗ich  nuqtasini  ta‘minlaydi.  Tashqi  kinematik  aloqa  energiyani 
xarakat  manbaidan  guruxning  ichki  kinematik  aloqasiga  uzatish  uchun  xizmat 
qiladi. 
 
2.9-rasm: Xosil qiluvchi chiziqlarni yasash usullari: 
a-aylanuvchi juft; b-ilgarilanma xarakatlanuvchi kinematik juftlar qo‗shilmasi. 
Turli  kinematik  guruxlarning  tuzilish  (struktura)  sxemalari  2.4-rasmda 
ko‗rsatilgai.  Shakl  yasovchi  xarakat  Ф  (V)  ni  ta‘minlovchi  oddiy  kinematik 
guruxda (2.4- rasm, a) energiyani xarakat manbai M dan guruxning bajaruvchi 
organi i ga uzatuvchi zanjir a - b tashqi kinematik aloqa vazifasini  o‗taydi. Bu 
erda  xapakat  tezligini  sozlash  organi  i  xarfli 
  belgi  bilan  xarakat 
yunalishini sozlash organi esa 
 belgi bilan ifodalanadi.  
Almashma  tishli  gildiraklar  yoki  shkivlar,  tezlik  va  surish  qutilari  (bu 
qutilar  surilma  shesternyalar  birikmasi  yoki  elektromagnit  muftalar  bilan 
jixozlangan  bo`ladi),  rostlanma  elektrodvigatellar  va  x.  k  lar  sozlash  organlari 
xizmatini bajaradi.  
Shakl  yasovchi  murakkab  xarakat  Ф  (V
1
.P
2
)  ni  ta‘minlovchi  ikkita  bajaruvchi 
(ijro  etuvchi)  organli  murakkab  kinematik  guruxda  (2.4-  rasm,  б)  a  -  б  zanjiri 
tashqi  kinematik  aloqa,  bajaruvchi  organlar  1  va  2  o`rtasidagi  б  -  v  zanjir  esa, 
ichki  kinematik  aloqa  xizmatini  o`taydi.  Bu  yerda  sozlash  organi  i