Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish



Download 8,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/275
Sana08.01.2022
Hajmi8,12 Mb.
#332914
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   275
Bog'liq
boshqarish sistemalarining elementlari va qurilmalari

 
Nazorat savollari : 
1.O‗lchash deganda nimani tushunasiz? 
2. Qanday o‗lchash turlari mavjud? 
3. O‗lchash xatoligi nima? 
4. O‗lchash xatoliklarining kelib chiqish sabablari va qanday xatoliklarini bilasiz? 
5. Aniqlik sinfi nima? 
 
 
4 – Mavzu: Elektr oʻlchash sxemalari – koʻprikli, differentsial,  
kompensatsion sxemalar. 
 
Reja: 
4.1. Elektr oʻlchash sxemalari – koʻprikli, differentsial , kompensatsion 
sxemalar. 
4.2. Oʻlchov oʻzgartirgichlarini strukturali sxemalar. 
 


25 
 
Tayanch so‘z  va iboralar: 
sxema, o‘lchash sxemasi, differentsial sxema, 
ko‘prikli  sxema 
Avtomatika  elementi  deb  o‗lchanayotgan  fizik  kattalikni  birlamchi 
o‗zgartiruvchi moslamaga aytiladi.   Avtomatika elementlari to‗rt xil strukturaviy 
belgilanish sxemalaridan iborat bo‗ladi: 
 
a) oddiy bir martali (birlamchi) to‗g‗ridan-to‗g‗ri o‗zgartirish; 
 
b) ketma-ketli to‗g‗ridan-to‗g‗ri o‗zgartirish; 
 
c) differentsial sxemali;   
 
 
 
 
 
d) kompensatsion sxemali. 
 
Oddiy  o‗lchash  o‗zgartirgichlari  (a)  bir  dona  elementdan  tashkil  topgan 
bo‗ladi.  Ketma-ketli  o‗zgartgichlarda  esa  (b)  oldindagi  o‗zgartirgichning  kirish 
ko‗rsatgichi  keyindagi  o‗zgartgichning  chiqishi  hisoblanadi.  Odatda  birlamchi 
o‗zgartirgich  sezgirlik  elementi  (SE),  ohirgi  (keyingi)  o‗zgartirgich  esa  chiqish 
elemeti  deb  yuritiladi.  O‗zgartirgichlarning  ketma-ketligi  ulanish  usuli  bir  martali 
o‗zgartirishda chiqish signalidan foydalanish qulay bo‗lgan sharoitda qo‗llaniladi. 
 
 
 
Differentsial  sxemali  o‗lchash  o‗zgartirgichlari    nazorat  qilinayotgan 
kattalikni uning etalon qiymatlari bilan solishtirish zarurati bo‗lganda qo‗llaniladi.  
 
Kompensatsion  sxemali  o‗zgartirgichlar  usuli  esa  yuqori  aniqlik  bilan 
ishlashi, universalligi hamda o‗zgartirish koeffitsientining tashqi ta‘sirlarga deyarli 
bog‗liq emasligi bilan ajralib turadi. 
Doimiy  tokli  ko‗prik sxemasi  4 ta aktiv qarshilik R1, R2, R3, va R4 larga 
ega   rezistorlardan iborat(1-rasm), ular ABCD yopiq to‗rtburchakka ulangan. 
 
1-rasm. Ko‗prikli  o‗lchash sxemasi. 


26 
 
Sxemaga  kiruvchi  R1  –  R4  rezistorlar  ko‗prikning  yelkalari  deyiladi  va 
harflar bilan belgilash mumkin, masalan AB. ABCD to‗trburchakda 2 ta diagonal 
mavjud:  AC  va  BD.  BD  diagonalga  Rпр  aktiv  qarshilikka  ega  o‗lchash  asbobi 
ulangan. AC diagonalga ta‘minot manbai E va ichki qarshilik R
E
 ulangan.  
Ko‗prik  sxemasi  yordamida    Rx  nomalum  qarshilikni  ko‗prikning 
yelkalaridan biriga ulab o‗lchashimiz mumkin, masalan CD yelkasiga R4 qarshilik 
bilan. Nomalum Rx qarshilik sxemadagi boshqa  ma‘lum R1, R2, R3 qarshiliklar 
bilan  Rx=R2R3/R1    munosabatga  ega.  Ko‗prikning  muvozanatlashishi  R2 
qarshilik  yoki  R3/R1  qarshiliklar  munosabatining   o‗zgarishi bilan soadir bo‗ladi. 
Muvozanatlashgan  ko‗priklarda  o‗lchash  asbobi  juda  sezgir  bo‗lishi  shart,  u  juda 
kichkina  toklarni  sezishi  shart.  Aynan  ushbu  asbobning  ko‗rsatishi  bo‗yicha 
ko‗prik  muvozanati  qayd  etiladi.    Shuning  uchun  muvozanatlashadigan 
ko‗priklarda o‗lchash asbobi sifatida odatda galvanometer ishlatiladi. 
 
Differensial  sxema  ta‘minot  manbaiga  ega  ikkita  yonma-yon  konturdan 
iborat,  o‗lchov  asbobi  konturlarning  umumiy  tarmog‗iga  ulanadi  va  konturlar 
toklarining farqini sezadi. Differensial sxemalarda parametrik datchiklar( qarshilik 
o‗zgarishi bilan) qanday qo‗llanilsa, generatorli datchiklar(EYuK o‗zgarishi bilan) 
ham  shunday  qo‗llanilishi  mumkin.  Parametrik  datchiklar  ulangan  differensial 
sxemalar  2-rasmda  ko‗rsatilgan(a  –  datchik  bitta  konturga  ulangan;  b  –  datchik 
ikkala konturga ulangan). Ikkala konturni ta‘minlovchi EYuK bir xil. Generatorli 
datchik  ulangan    differansial  sxema  3-rasmda  ko‗rsatilgan.  Bu  sxemada 
differensial transformator datchik bo‗lib hisoblanadi.  
 
 
Kompensatsion  sxemalar  datchiklar  yordamida  EYuK  yoki  kuchlanishga 
o‗zgaruvchi    noelektrik  kattaliklarni  o‗lchash  uchun  ishlatiladi.  Datchik  signali 
kompensatsiyalovchi 
kuchlanish 
bilan 
taqqoslanadi. 
Kompensatsiyalovchi 
kuchlanishni toppish qo‗lda yoki avtomatik bajariladi.  
 
Avtomatik kompensatsiyali asboblar avtomatik potensiometrlar deyiladi.  
 
Qo‗l  bilan  muvozanatlashadigan  oddiy  kompensatsion  sxemani  ko‗rib 
chiqamiz.  O‗lchanayotgan  EYuK  Ex  yoki  Ux    R  resistor  qismidan  iborat 
o‗zgaruvchan  simli  resistor  R
k
  ni  olgan  U
k
  kuchkanish  belgisi  bo‗yicha  teng  va 


27 
 
qarama-qarshi  holatda  muvozanatlashadi.  Bu  qarshilik  ikkita  harakatlanmaydigan 
chiqish  va  cho‗tka  ko‗rinishidagi  bitta  harakatlanuvchi  kirishga  ega.  Rezistorning 
barcha  qarshiligi  R    EYuK  ga  ega  E  ta‘minlash  manbai  zanjiriga  ulanadi. 
O‗zgaruvchan  qarshilik  R
k
  cho‗tkaning 
x
  siljishiga  proporsional:  R
k
=(R/L)
x
,  bu 
yerda L – harakatsiz chiqishlar orasidagi sim o‗ramlarning umumiy uzunligi. Mos 
holda  kompensatsiyalovchi    kuchlanish  U
k
     
x
  siljishga  proporsional  U
k
=(IR/L)
x

bu yerda I – EyuK E ta‘sirida R resistor orqali o‗tuvchi tok. 
 
4-rasm. Qo‗l bilan muvozanatlashtiriladigan  
kompensatsion o‗lchash sxemasi. 
 
Avtomatika  elementlari  tizimning  eng  asosiy  qismi  bo‗lib,  quyidagi 
funktsiyalardan birini bajaradi: 
-  nazorat  qilinayotgan  yoki  rostlanayotgan  kattalikni  qulay  ko‗rinishdagi 
signalga o‗zgartirish (birlamchi o‗zgartgich - datchiklar); 
 
- bir energiya ko‗rinishidagi signalni boshqa energiya ko‗rinishdagi signalga 
o‗zgartirish  (elektromexanik,  termoelektrik,  pnevmoelektrik,  fotoelektrik  va 
hokazo o‗zgartgichlari);               
 
-  signal  tabiatini  o‗zgartirmasdan  uning  kattaliklarini  o‗zgartirish 
(kuchaytirgichlar); 
 
-  signalning  ko‗rinishini  o‗zgartirish  (analog-raqam,    raqam  analog 
o‗zgartkichlari). 
 
- signalning formasini o‗zgartirish (taqqoslash vositalari), 
 
- mantiqiy operatsiyalarni bajarish (mantiqiy elementlar), 
 
- signallarni taqsimlash (taqsimlagich va kommutatorlar), 
 
- signallarni saqlash (xotira va saqlash elementlari), 
 
- programmali  signallarni hosil qilish (programmali elementlar), 
 
- bevosita jarayonga ta‘sir qiluvchi vositalar  (ijrochi elementlar). 


28 
 
Avtomatika  elementlarining  funktsiyalari  har  xil    bo‗lganiga    qaramay,  
ularning parametrlari umumiy hisoblanadi va ularga quyidagilar kiradi: 
 
- statik va dinamik rejimlardagi tavsifnomalari; 

Download 8,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   275




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish