Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish

 
 
 
 
 

---

151 
 
AMALIY ISH №3:   
SATXNI O‘LCHOVCHI ELЕMЕNT VA QURILMALAR  
XATOLIKLARINI ANIQLASH
 
Ishning maqsadi: 
Sathni o‗lchovchi elеmеnt va qurilmalar xatoliklarini 
aniqlash va hisoblash. 
 
         
Kerakli asbob va qurilmalar:
 
Sathni o‗lchashning vizual vositalari, elektr 
sath o‗lcnаgichlari
 
 
 
ASOSIY MA‘LUMOTLAR VA TASNIFI 
Sath deb texnologik apparatning ishchi muhit suyuqlik yoki sochiluvchan 
jismlar bilan to‗ldirilish balandligiga aytiladi.
 
Ishchi  muhit  sathi  texnologik  parametr  hisoblanib,  u  haqdagi  axborot  texnologik 
apparatning  ish  rejimini  nazorat  qilish  uchun.  ayrim  hollarda  esa  ishlab  chiqarish 
jarayonini  boshqarish  uchun  zarur  hisoblanadi.  Sath  o‗lchash  vositalari  sath 
o‗lchagichlar deb ataladi.
 
Suyuqlik va sochiluvchan moddalar sathini o‗lchash texnologik jarayonlarni 
avtomatlashtirishda muhim  ahamiyatga  ega. Sathni  o‗lchash moddaning idishdagi 
miqdorini  aniqlash  va  texnologik  jarayonda  ishtirok  etayotgan  ishlab  chiqarish 
uskunasida sath holatini nazorat qilishdan iborat.
 
Ishlash  xarakteri  jihatidan  sathni  o‗lchagichlar  uzluksiz  va  uzlukli  (releli) 
bo‗ladi.  Releli  sath  o‗lchagichlar  moddaning  sathi  ma‘lum  balandlikka  etganda 
ishlay  boshlaydi,  ular  signalizasiya  maqsadida  ishlatiladi  va  sath  signalizatori 
deyiladi.
 
Bu  asboblar  ishlash  prinsipi  va  tuzilishi  jihatidan  bir  biridan  farq  qiladi. 
Masalan,  suyuqlik  sathni  o‗lchashga  mo‗ljallangan  asboblarning  ko‗pi 
sochiluvchan  moddalar  sathini  o‗lchash  uchun  yaroqsiz,  usti  ochiq  (atmosfera 
bosim)  idishlarda  ishlatiladigan  asboblar  esa  yuqori  bosimda  ishlaydigan  idishlar 
uchun yaroqsizdir va hokazo.
 
Sathni  nazorat  qilish  asboblari  shkalali  va  shkalasiz  bo‗ladi.  SHkalasiz 
asboblar, odatda, ikkilamchi asboblar bilan birga ishlaydi, yoki sathning chegarasi 
haqida  mustaqil  signal  beradi.  1-jadvalda  o‗lchash  diapazoniga  ko‗ra  sath 
o‗lchagichlar keltirilgan. 

---

152 
 
O‗lchash diapazoniga ko‗ra satx o‗lchagichlar1-jadval 
Diapazon 
O‗lchash 
chegarasi 
Qo‗llanish sohasi 
Tor 
0 450 mm 
Avtomatik tartibga solish tizimlarida 
Keng 
0.5 - 20 m 
Tavarlarni hisobga olish operasiyalarini 
o‗tkazish uchun 
O‗lchanadigan  muhitning  xarakteri  va  ishlash  prinsipiga  ko‗ra  sathni 
o‗lchash  asboblari  quyidagi  guruhlarga  bo‗linadi:  ko‗rsatish  oynasi;  qalqovichli; 
gidrostatik:elektrik  (sig‗imli,  aktiv  qarashliklarning  o‗zgarishiga  muvofiq  va 
induktivli); radioizotopli; ultratovushli; radioto‗lqinli; termokonduktometrli; vaznli 
va boshqalar. Shularning ayrimlari bilan tanishib chiqamiz. 
 
SATHNI O‗LCHASHNING VIZUAL VOSITALARI  
 
Shuni  alohida  ta'kidlash  mumkinki,  mazkur  o‗lchash  vositalariga  o‗lchov 
chizg‗ichlari,  reykalar,  lotli  ruletkalar  (silindirik  sterokenli)  va  sath  o‗lchovchi 
shishalar  (oxirgisi  ko‗proq  qo‗llaniladi)  kiradi.      Sathni  sath  o‗lchovchi  shishalar 
yordamida  o‗lchash  tutash  idishlar  qonuniga  asoslangan.  Sath  o‗lchagich 
shishaning  prinsipial  sxemasini  ko‗rib  chiqamiz  (eng  keng  tarqalganisababli). 
Sxema  1-rasmda  keltirilgan.  Ko‗rsatkich  shisha  1  armatura  yordamida  idishning 
pastki  va  ustki  qismlari  bilan  birlashtiriadi.1trubkadagi  suyuqlik  meniskining 
holatini  kuzatib  idishdagi  suyuqlik  sathining  holati  haqida  fikryuritiladi. 
Rezervuardagi  va  shisha  trubka(nay)dagi  suyuqlik  teyaturalari  farqiga  bog‗liq 
bo‗lgan  qo‗shimcha  xatolikni  bartaraf  etish  uchun  o‗lchashdan  avval  sath 
o‗lchagich  shishalar  yuviladi.Bu  vazifani  ventil  2  bajaradi.  Mexanik 
mustahkamligi past bo‗lgani sababli satho‗lchagich shishalarni uzunligi 0.5m ortiq 
bo‗lmaydi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Shuning uchun, rezervuarlarda sathni o‗lchash uchun ular bir birini to‗ldirib 
maqsadida  bir  nechta  sath  o‗lchagich  shishalar  o‗rnatiladi.  Sath  o‗lchagich 
1-rasm. Texnologik 
apparatlarda 
ko`rsatkich 
shishalarni o`rnatish 
sxemasi 

---

153 
 
shishalar  3MPa  bosimgacha  va  300°C  haroratgacha  qo‗llaniladi.  Sathni  sath 
o‗lchagich shishalar bilan o‗lchashning absalyut xatosi ±(1 - 2) mm. 
Qoida bo‗yicha qaerda inson kuzatayotgan qurilmalarda qo‗llaniladi. Yana 
bir qator texnik chcgarashlar bor. Satho‗lchagich shishalar 3MPa gacha va 300° 
gacha haroratlarda qo‗llaniladi.