“Mashinasozlik” fakultеti ― Yer usti transport tizimlari

13.3.
Shaharlardagi avtobus ishlarining asosiy elementlari. Shahar atrofi 
Shaharlararo,davlatlararo yo’lovchlar tashish. 
 
Qatnov doimiyligi dеb, jadvalga rioya qilib amalda bajarilgan qatnovlar sonini rеja 
bo`yicha bajarish kеrak bo`lgan qatnovlar soniga nisbatini yuzga ko`paytirilganiga 
tеng o`lchov birligi % xisobida. 
Passajirlar oqimi, yo`nalishdagi avtobuslarni xar bir eshigiga odam quyiladi. 
Avtobus jadval bo`yicha xar bir bеkatda tuxtab avtobusga chikkan va tushgan 
passajirlar sonini bеlgilab boradi. So`ng passajirni yurgan masofasiga ko`paytirib 
yo‘lovchi km topiladi. 
Jami kun bo`yicha yurgan passajirlar soni, passajir km yig`indisi topiladi. So`ng 
passajirlarni o`rtaga ―Lur‖ yurish masofasini topamiz. 
Jadval bo`yicha yurgan avtobuslar xatoligi ( 10 % ga ruxsat bеriladi. Muzlama 
vaqtlarda barcha kilingan katnovlar jadval bo`yicha yurilgan xisoblanadi. Yonilgi 
yukligi sababli bajarilmay qolgan qatnovlar, qatnov rеjasidan kamaytirib 
xisoblanishiga ruxsat etilgan. Xar bir qatnovga kеtishdan oldin avtobus 
xaydovchisini 4xV siga chipta nomеri junayotgan vaqt bеlgilanib so`ng xarakat 
boshlaydi. Passajirlar avtobusni orqa eshigidan chikib joylashishlari, tushishda 
oldingi eshikdan tushishlari kеrak, xaydovchi xar bеkatni el'on qilib borishi, 
chiptani esa salonda yurib sotishi kеrak, qatnov oxirida navbatchi nozim Chptasiga 
bеlgi qo`yib chiptani oxirgi rakamini еzib bеrishi kеrak.
 

---

84 
13.4. Taksi avtomobillarda tashishni tashkil etish. Korxonalarga engil 
avtomobil bilan xizmat ko’rsatishni tashkil etish. 
. 
Engil avtomobillarda passajirlarni tashish asosan quydagi xillarga bo‘linadi: 
maxsus taksi avtomobillarda passajirlarni tashish; xizmat yuzasidan passajirlarni 
engil avtomobillarda tashish ( bunga aholi buyritmasiga binoan marosimlarga 
xizmat etuvchi engil avtomobillar ishi ham kiradi). Satistik ma‘lumotlarga ko‘ra 
engil avtomobillarda passajirlarni tashish jami yo‘lochi hajmidan 9-6 foizni tashkil 
etgan. Barcha engil taksi avtomobillari da kira haqini o‘lchab boruvchi asbob – 
taksometr hamda chiroqli signal tuzilmalari bo‘lishi lozim. Bunda ko‘k chiroq
engil taksini bo‘shligini, qizil chiroqli signal bandligini ko‘rsatadi. Tasometr 
asbobi Davlat standarti talabiga binoan plombalanishi shart. Engil taksida asosiy 
ko‘rsatkichlar : pasadka, to‘lovli yol, engil taksini 1 soat bekor turganiga 
to‘lovlarda tashkil topgan daromad, yoldan foydalanish koeffitsienti, umumiy 
yurilgan yollar kiradi. 
―Tashish cho‘qqisi‖dagi har bir soatda 40 dan ortiq yengil taksi avtomobillari 
jo‘natiluvchi joylarda maxsus dispecherlik punkiti tashkil etish lozim. Bunday 
dispecherlik punkitlarida zamonaviy a‘loqa jihozlari bo‘lishi lozim. Bunday 
a‘loqalar shaharning dispeecherlik punkitlari hamda avtotrasport uyushmalari 
bilan zudlik bilan bog‘lanib, yuzaga kelgan vaziyatlarni tezkorlik bilan hal qilish
imkoniyatiga ega bo‘lishi zarur. 
Taksi avtomobillarining to‘xtab turish joylari tungi soatlarda yoritilgan bo‘lishi 
zarur. 
Har bir to‘xtab turish joyining pasporti bo‘ladi, unda engil taksi 
avtomobillarining to‘xtab turishga taluqli barcha asosiy ma‘lum 

---

85 
5.3.2 Rasm. Aholidan taksimotorlaga buyritma olishda dispetcherlik boshqaruvini texnologik jarayoni tuzilish sxemasi. 
(1,2,3,..n-axolidan buyritma oladigan dispetcherlar pulti;A,B,V,G radio aloqa orqali buyritmani bajarish;uchburchak 
radioaloqa; ingichka chiziqlar axborat oqimi;ikki chiziq –taksi avtomobillar xarakati 

---

86