Mashinalar klassifikatsiyasi. Detallar haqida ma’lumot Detalga qo’yiladigan asosiy talablar

Mashinalar vazifasiga ko’ra quyidagi turlari mavjud:

1. Energiyani o’zgatiruvchi energetik mashinalar;

A) ichki yonuv dvigatellari;

B) turbinalar;

V) bug’ mashinalari va boshqalar

2. Ish mashinalar:

A) metall qirqish stanoklari;

B) qurilish mashinalari;

V) konchilik mashinalari;

G) qishloq xo’jalik mashinalari;

D) to’qimachilik mashinalar.

3. Transport mashinalari:

A) avtomobillar;

B) teplovozlar;

V) samalyotlar;

G) teploxodlar;

4. Yuk tashuvchi mashinalar:

A) konveyerlar;

B) elevatorlar;

V) ko’tarish kranlari;

G) ko’targichlar.

Xar bir mashina uch gruppa mexanizmdan tuzilgan:

1. Xarakatlantiruvchi;

2. Ijro etuvchi;

3. Uzatuvchi.

Mashinaning bir xil materialdan tayyorlangan va bo’laklarga ajralmaydigan eng kichik qismi detal deb ataladi. (Masalan: gayka, bolt, shponka, prujina va x.k.) Mashinaning ma’lum bir vazifasini bajarishga mo’ljallangan va bir necha detallardan tuzilgan qismi uzel deyiladi. (masalan: reduktor, mufta, podshipnik va x.k.).

Demak, mashina uzellardan uzellar esa detallardan tuzilgan bo’lar ekan. Juda ko’p shunday detallar va uzellar bo’ladiki, ular deyarli xama turdagi mashinalarda ishlatiladi. Bular jumlasiga : tishli g’ildiraklar, vallar, muftalar va boshqalar kiradi. Ana shu detallar va uzellarning tuzilishi xamda ularni loyixalash usullari Konstrukstion materiallar fanining mashina detallari bo’limida o’rganiladi. Mashina detallari bo’limi nazariy mexanika, materiallar qarshiligi, metallar texnologiyasi va chizmachilik fanlarga asoslanadi.

Odamlar o’z mexnatlarini engillashtirish maqsadida doimo izlanishda bo’lishgan. Dastlab, richag va ponadan foydalanilgan. Bo’lsa, 2500 yillardan ortiq vaqtdan oldin kamondan o’q (strela) otish uchun prujinadan foydalanilgan.

Buyuk olim Aflotun (Yangi eradan 3,5 asr ilgari) Leonardo-da Vinchi (1452-1519) o’z asrlarida podshipnik, tishli g’ildirak, zanjirli uzatma va turli mashinalar xaqida ba’zi ma’lumotlar yoritishgan bo’lsalarda, mashinalarni hisoblash va loyihalash fanlaiga faqat X1X asrda asos solindi. Eramizdan 3,5 asr oldin yashab ijod qilgan qadimgi grek faylasuflari Platonninng “Davlat” Aristotetelning “Mexanik muammolar” asarlarida tishli uzatmalar, krivoship, va xokzolar ishlatilishi haqida xabarlar uchraydi. Arximed (287-212 yil eramizdan oldingi) suvni ko’taruvchi mashinadan foydalangan. 111 asrga kelib bug’ mashinalar yaratilishi va IX asrga kelib paravozning yaratilishida parchin mixli birikmalardan foydalanila boshlandi. O’tgan asrning 70 yillarida velosipedning yaratilishi bilan dumulash podshipniklaridan keng foydalanila boshlandi. K.D.Frolov birinchi bo’lib cho’yandan tayyorlangan relsdan foydalanishni taklif etdi. Rossiya mashinasozlik nazariyasiga asos solgan olim professor I.A.Vishnegradskiydir. “Mashina detallari” deb atalgan birinchikitobni professor V.A.Kiripichev 1881 yilda Peterberg shahrida kashf ettirdi. Fanni rivojlantirishda olimlardan P.K.Xudyakov, A.I.Sidorov, M.A.Saverin, N.B.Kudryavstev, L.D.Chasovnikov, D.N.Remetov, M.N,Ivanov, K.Bax, F.Retshed, O.Reynolds, A.Zemmerfeld, V.Ayus, E.Bekingem, D.Shigley va boshqa olimlarning asarlari diqqatga sazovordir.