Машина деталлари маъруза курси лотин 2017 й 20 янв


 Boshqariladigan muftalar, turlari, tuzilishi va hisobi



Download 2,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet80/94
Sana10.09.2021
Hajmi2,19 Mb.
#170170
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   94
Bog'liq
mashina detallari

3. Boshqariladigan muftalar, turlari, tuzilishi va hisobi 
 
Boshqariladigan  ulovchi  muftalar  aylanayotgan  yoki  tinch  turgan  vallarni  istalgan  vaqtda 
ulash  yoki  ajratish  uchun  ishlatiladi.  Bunday  muftalar  ishlash  prinsipiga  ko’ra  ikki  guruhga 
bo’linadi:  a)  tishlashish  asosida  ishlaydigan  (kulachokli  va  tishli)  muftalar;  b)  ishqalanish  asosida 
ishlaydigan (friksion) muftalar. 
Boshqariladigan muftalar vallarning siljishiga imkon bera olmaydi. Ulardan foydalanilganda 
vallarning albatta qat’iy o’qdosh bo’lishi talab etiladi. 
Friksion  muftalarni  boshqarish  mexanizmlarining  juda  ko’p  turi  ma’lum.  Ular  tuzilish  va 
ishlash prinsipiga qarab bir-biridan farq qiladi. Harakatga keltirish prinsipiga ko’ra, bu mexanizmlar 
elektromagnitli,  pnevmatik,  gidravlik va mexanikaviy turlarga bo’linadi. 
Kulachokli muftalar (12.6-rasm). 
 
 
 
12.6-rasm 
 
Bu  muftalar  ko’ndalang  sirtida  tishlashish  uchun  mo’ljallangan  tishlari  bo’lgan  (kulachokli) 
ikkita yarim muftadan iborat. 
Ish jarayonida yarim muftalardan birining tishlari ikkinchisidagi tishlar orasiga kiradi. Yarim 
muftalardan biri valga ma’lum tig’izlik bilan o’tqazildi va shponka vositasida mahkamlab qo’yiladi, 
ikkinchisi  val  o’qi  bo’ylab  bemalol  surila  oladigan  qilib,  yo’naltiruvchi  shponka  vositasida 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com


82
 
 
 
o’rnatiladi.  Bu  hol  ikkala  yarim  muftani  bir-biriga  istalgan  vaqtda  ulash  yoki  istalgan  vaqtda 
ajratish  imkonini  beradi.  Buning  uchun  qo’zgaluvchan  qilib    o’rnatilgan    yarim    mufta  maxsus 
qurilma vositasida val bo’ylab chapga yoki o’nga siljitiladi. 
Yarim  muftadagi tishlarning shakli har xil  bo’lishi mumkin. Yetakchi  val goh  bir tomonga, 
goh  ikkinchi  tomonga  aylanadigan  bo’lsa,  trapesiya  shaklidagi  tishlar    ishlatilgani  ma’qul.  Agar 
yetakchi  valning  aylanishi  doimo  bir  tomonga  bo’lsa,  tishlarning  shakli  nosimmetrik  profilli 
bo’lgani  ma’qul.  Umuman,  shuni  nazarda tutish kerakki,  harakat  vaqtida  kulachokli  muftani  ulash 
tishlarning  sinish  xavfini  tug’diradi.  Shuning  uchun  muftani  val  sekin  aylanayotganda  yoki 
butunlay to’xtatilganda ulash tavsiya etiladi. 
 
Kulachoklimuftalarningishlashmuddati, 
asosan, 
tishlarningyeyilishdarajasiga,  
tishlarningyeyilishdarajasiesaularningsirtlaridahosilbo’ladiganezuvchikuchlanishqiymatigabog’liq. 
Ezuvchi kuchlanishning tarkibiy qiymati quyidagicha hisoblanadi: 
 
[ ]
,
)
(
4
1
ЭЗ
ЭЗ
D
D
zbh
КТ
σ
σ


=
 
 
bu  yerda    z  -  yarim  muftadagi  tishlar  soni.  Bundan  tashqari,  kulachoklarning  eguvchi  kuchlanish 
bo’yicha mustahkamligi ham tekshirib ko’riladi: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
[ ]
,
)
(
2
1
ЭГ
ЭГ
ЭГ
ЭГ
W
D
D
z
КМb
W
Fb
σ
σ

+
=
=
 
 
bu yerda b - qulachokning  balandligi; 
6
2
δ
h
W
ЭГ
=
 -  kulachok  kesimining qarshilik momenti; D 
va D
1  
- sirtqi va ichki diametrlar. 
Kulachoklar  ish  sirtining  yeyilishga  chidamliligini  oshirish  uchun  ular    sementitlanadi; 
bunday  muftalarni  15X,  20X  markali  po’latlardan  tayyorlash  tavsiya  etiladi.  Shunday  qilinganda, 
tinch turganda ulanadigan muftalar uchun sekin aylanayotgan muftalar uchun esa  
[ ]
,
120
....
90
=
ЭЗ
σ
 MPa 
bo’ladi. 
Boshqariladigan  ulovchi  muftalardan  yana  biri  tishli  muftalardir  (12.7-rasm).  Bu  muftalar 
ham  ikkita  yarim  muftalardan  iborat  bo’lib,  ulardan  biri  ichki  tishli,  ikkinchisi  esa  sirtqi  tishli 
g’ildirakka o’xshash bo’ladi. Bu g’ildiraklarning modullari va tishlari soni bir hil bo’ladi. 
Muftani ulash  yoki ajratish uchun yarim  muftalardan biri  val o’qi  bo’ylab suriladi. Demak, 
tishli  muftalarning  ishlashi  xuddi  kulachokli  muftalarniki  kabidir.  Biroq  kulachokli  muftalarda 
tishlar yarim muftalarning yon sirtida, tishli muftalarniki esa silindrik sirtda bo’ladi. Tez-tez ulab va 
ajratib turish talab etilgan hollarda (masalan,   avtomobillarda) tishli muftalarning sinxronizator deb 
atalgan turidan foydalaniladi. Sinxronizatorning tuzilishi  va  ishlash  prinsipini tushunib olish qiyin 
emas. 
 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com


83
 
 
 
 
 
 
12.7-rasm 
 
Boshqariladigan  ulovchi  muftalar    sifatida    friksion    muftalardan    ko’proq  foydalaniladi, 
chunki  bu  muftalar  vositasida  yetakchi  valning  xarakatini    to’xtatmay  uni  yetaklanuvchi  val  bilan 
ulash ancha oson. Bunda yetakchi val  yetaklanuvchi valga, uning tezligi qanday bo’lishidan qatoiy 
nazar,  ulanaveradi.  Kulachokli  va  tishli  muftalarni  esa  yuqori  tezlikda  ulash  xavflidir.  Bundan 
tashqari,  mexanizmda  o’ta  nagruzka  xodisasi  ro’y  bergan  taqdirda  hosil  bo’ladigan  xavfli  vaziyat 
friksion muftaning yarim muftalari orasidagi  to’la  sirpanish  hisobiga bartaraf etiladi. 
 
 
12.8-rasm.  
 
 
Ishqalanadigan sirtlarning nisbatan tez yeyilishi friksion  muftalarning asosiy kamchiligidir. 
Friksion  muftalar  ish sirtlarining shakliga ko’ra quyidagi uch guruhga bo’linishi mumkin: a) diskli 
muftalar  (ish  sirti  tekis)  (12.8-rasm,  a,b);    b)    konussimon  muftalar  (ish  sirti  konussimon)  (12.8-
rasm,  v,g);  v)  kolodkali,  lentali  va  boshqa  muftalar  (ish  sirti  silindr  shaklida)  (12.8-rasm,  d,ye). 
Bulardan ko’proq ishlatiladigani diskli va konussimon muftalardir. 
Friksion  muftalarning  ishlash  qobiliyati,  asosan,  bir-biriga  ishqalanuvchi  sirtlarning 
yeyilishiga va issiqlikka chidamliligi bilan belgilanadi. 

Download 2,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   94




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish