Машина деталлари маъруза курси лотин 2017 й 20 янв

1. Muftalar, vazifasi, turlari va ishlatilish sohalari 
 
Muftalarval, 
trubavashukabidetallarninguchlarinibirbirigaulashuchunishlatiladivamexanikaviy, 
elektrik, 
gidravlikaviyturlargabo’linadi (12.1-rasm). 
Mashina  detallari  kursida  faqat  vallarga  mo’ljallangan  mexanikaviy  muftalargina 
o’rganiladi.  Bunday  muftalarning  asosiy  vazifasi  vallarni  o’zaro  biriktirish  bilan  birga,  ularning 
biridan ikkinchisiga burovchi moment uzatish hamdir. Bundan tashqari, muftalar bar qancha boshqa 
funksiyalarni  ham  bajarishi  mumkin.  Shuning  uchun  mashinasozlikda  ishlatiladigan  muftalarning 
turi ko’p. Ular vazifasi va tuzilishiga ko’ra, quyidagi uch guruhga bo’linadi: 
1. Doimiy biriktirilgan muftalar: bunday muftalardan foydalanilganda mashina ishini 
to’xtatmay turib, vallarni bir-biridan ajratish mutlaqo mumkin bo’lmaydi. 
2.  Boshqariladigan  ulovchi  muftalar:  bunday    muftalar  vositasida  mashina  ishini 
to’xtatmagan holda, zarur bo’lgan holda vallarni ulash yoki ajratish mumkin. 
3.  O’z-o’zini  boshqaruvchi  (avtomatik)  muftalar;  bunday  muftalar,  ko’pincha,  saqlagich 
sifatida ishlatiladi, ya’ni  mashinaning normal ishlashi uchun talab qilingan sharoit ta’minlanmagan 
hollarda avtomatik ravishda  vallarni  bir-biridan ajratadi va talab qilingan  normal sharoit  yaratilishi 
bilan ajratilgan vallar mufta vositasida avtomatik ravishda yana ulanadi. 
Quyida mashinasozlikda keng ko’lamda ishlatiladigan asosiy muftalarning ishlashi,  tuzilishi 
va ularni hisoblash usullari bilan bog’liq bo’lgan masalalarga to’xtalib o’tamiz. 
Muftalarningbugruppasigavallarnibir-
biriganisbatanbiroryo’nalishdasiljishgayo’lqo’ymaydiganqilibbiriktiradiganqo’zgalmasmuftalarham
davallarningturliyo’nalishdasiljishigama’lumdarajadaimkonberadiganqo’zg’aluvchimuftalarkiradi. 
Qo’zgalmas  muftalar  bir  valdan  ikkinchi  valga  burovchi  moment  uzatish  bilan  bir  vaqtda, 
vallarda  ish  jarayonida  paydo  bo’ladigan  eguvchi  momentni  va  o’q  bo’ylab  yo’nalgan  kuchlarni 
ham uzatadi. Biroq eguvchi momentni va o’q bo’ylab yo’nalgan kuchlarning mavjudligi muftaning 
mustahkamligiga salbiy  ta’sir ko’rsatganligidan, bu xildagi nagruzkalarning bo’lmaganligi ma’qul. 
Bunday  nagruzkalarga  barham  berish  maqsadida  muftalar  va  tayanchiga  mumkin  qadar  yaqin 
o’rnatiladi.  Qo’zg’almas  muftalar,  o’z  navbatida,  quyidagi  turlarga  bo’linadi:  a)  vtulka 
ko’rinishidagi  muftalar  (12.2-rasm,  a);  b)  bo’laklarga  ajraladigan  sirti  val  o’qiga  tik  joylashgan 
flanesli  muftalar  (12.2-rasm,  b);  v)  bo’laklarga  ajraladigan  sirti  val  o’qiga    parallel  joylashgan 
muftalar (12.2-rasm, v). 
Qo’zgalmas  muftalarning  eng  oddiysi  vtulka  ko’rinishidagi  muftadir.  Vallarni  bunday  mufta 
vositasida biriktirish uchun vallarning uchlari ichki diametri ularning sirtqi diametriga teng bo’lgan 
vtulkalarning  ikki  tomonidan  kiritiladi  va  shtift  yoki  shponkalar  vositasida  qo’zg’almas  qilib 
mahkamlab qo’yiladi. 
 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

79
 
 
 
 
 
12.1-rasm.