Mashgʻulot turi: ma’ruza 1-Mavzu: Raqamli texnologiyalar haqida tushuncha. Mavzu rejasi

Raqamli texnologiyaning jahon miqyosidagi o‘rni va qo‘llash sohalari 
«Raqamlashtirish» so‘zi aslida yangi atama bo‘lib, innovatsion boshqaruv 
va ish yuritish jarayoniga IT yechimlarning jalb etilishini, buning samarasi 
o‘laroq esa internet buyumlardan tortib, elektron hukumatgacha bo‘lgan barcha 
tizimlarda axborot texnologiyalarini qo‘llashni ko‘zda tutadi. 
Iqtisodiyotning raqamli segmentiga tegishli bosh manba – trakzaksion 
sektorning o‘sishidir. Rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich YaIMning 70 
foizdan ortiq miqdorni tashkil etib, davlat boshqaruvi, konsalting va 
informatsion xizmat ko‘rsatish, moliya, ulgurji va chakana savdo, shuningdek, 
xizmatlar sohasini (kommunal, shaxsiy va ijtimoiy) birlashtiradi. 
Iqtisodiyot diversifikatsiyasi va dinamikasi qanchalik yuqori bo‘lsa, 
mamlakat ichida va tashqarisida noyob axborotlar aylanmasi shunchalik ko‘p, 
milliy iqtisodiyotlar ichida axborot trafigi esa shu qadar salmoqli bo‘ladi. Shu 
bois ishtirokchilar soni ko‘p va IT xizmatlar keng tarqalgan bozorlarda raqamli 
iqtisodiyot jadal sur'atlarda rivojlanadi. 
Ayniqsa, bu – transport, savdo, logistika va shu singari internet bilan faol 
ishlovchi sohalarga cheksiz qulayliklar yaratadi. Ayrim tadqiqotchilarning 
fikriga ko‘ra, ularda elektron segmentning ulushi YaIMning 10 foiziga 
yaqinlashib, 4 foiz aholi bandligini ta'minlaydi. Eng ahamiyatlisi, bu 
ko‘rsatkichlar barqaror tarzda o‘sib boradi. 
Ta’kidlanishicha, raqamli texnologiyalar iqtisodiyotga bog‘liq 50 foizdan 
ortiq sohalarni keskin o‘zgartirib yuboradi. Ushbu qarash axborot 
texnologiyalari va raqamli platformalar biznes modellarni keskin o‘zgartirib, 
ularning samaradorligini vositachilarni bartaraf etishi va jarayonlarni 
optimallashtirishiga asoslangan. 
Jahon banki hisob-kitoblari binoan, tezkor internet foydalanuvchilarining 
10 foizga ko‘payishi yillik YaIM ko‘lamini 0,4 foizdan 1,4 foizgacha oshirishi 
mumkin ekan. 
Shuningdek, raqamli iqtisodiyotning mamlakat YaIMdagi ulushi har yili 
taxminan 20 foizga o‘sishi (rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich 7 foiz 
atrofida) uning ahamiyati belgilaydigan ko‘rsatkich sifatida qaraladi. 
2010 yilda Boston Consulting Group kompaniyasi raqamlashtirish 
ko‘lamini 20ta mamlakatdan iborat guruh uchun 2,3 trillion dollarga (4,1 foiz 

---

YaIM) baholagan. Agar bu tendensiya saqlanib qolsa, 10-15 yildan keyin 
bunday iqtisodiyotning jahon YaIMidagi ulushi 30-40 foizga yaqinlashadi. 
Rivojlanayotgan iqtisodiyotlarda IT sohasida taxminan 1 foiz aholi 
mehnat qiladi, ushbu sektor ish o‘rinlarini boshqalarga solishtirganda nisbatan 
qamroq yaratadi. Biroq IT yo‘nalishining yuksalishi yangi texnologiyalarni 
o‘zlashtirayotgan boshqa sohalarda ish o‘rinlarining yaratilishiga turtki beradi 
(IT sohasida yaratilgan har 1ta yangi ish o‘rni uchun yondosh sohalarda 4,9ta 
ish o‘rni to‘g‘ri keladi). 
Raqamli iqtisodiyot tadbirkorlar va o‘zi uchun ishlaydigan insonlarga 
yangi ufqlarni dadil ochib bermoqda. 
Ko‘pincha IT sohasining rivojiga qo‘shilgan hissa iqtisodiyotning 
rivojlanishi, yangi ish o‘rinlarining yaratilishi, odamlar va biznes uchun yangi 
turdagi xizmatlarning paydo bo‘lishi, elektron hukumat loyihalari doirasida 
xarajatlarining qisqarishiga zamin yaratadi. 
 
Raqamli texnologiyalarni qo‘llash sohalari juda katta axborot oqimlari 
bo‘lib, har bir kishi internetda topa oladigan, ta'lim jarayonini bunday istakka ega 
bo‘lgan har bir kishiga taqdim etdi. Raqamli tibbiy texnologiyalar aslida ko‘plab 
inson hayotini saqlab qoladi. Bugungi ilmiy tadqiqotlar ko‘plab kasalliklarni 
tashxislash, tahlil qilish va davolash amalga oshiriladigan yuqori texnologiyali 
qurilmalarni amalga oshirishga imkon berdi. Klinikalarda ilmiy tadqiqotlar eng 
yangi dori vositalarini ishlab chiqish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. 
Farmakologiya va boshqa sohalarning metodik asoslarini takomillashtirish o‘lim 
darajasini pasaytiradi va hayot darajasini oshiradi. Bugungi kunda keng tarqalgan 
virtual muloqot qisqa vaqt ichida kasallikning tashxisini masofadan turib amalga 
oshirish imkonini beradi. Protezlarni ishlab chiqarish zamonaviy 3D printerlarida 
amalga oshirilishi mumkin, bu ham katta imkoniyatlar ochadi. Sayyoramiz 
aholisining o‘sishi bilan bog‘liq ishlab chiqarish hajmi tobora ortib borayotgani 
sanoatning ayrim sohalarida ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. Raqamli 
texnologiyalar sanoatda deyarli barcha texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va 
optimallashtirishga qodir. Korxonalarning turli bo‘linmalarini boshqarish sohasida 
axborot texnologiyalaridan foydalanish ishlab chiqarishni tashkil etishni yaxshilash 
imkonini beradi. Qisqa vaqt ichida ko‘proq mahsulot ishlab chiqarish, ishlab 
chiqarish kompaniyalari deyarli barcha mamlakatlarda o‘z mahsulotlarini sotish 
mumkin. Mumkin bo‘lgan chegaralarni chetga surib, raqamli texnologiyalar 
iqtisodiyotning o‘sish sur’atlarini oshirishga yordam beradi. Sanoatda ishlash 
uchun zarur bo‘lgan inson resurslarini kamaytirish, ularni ma'naviy va madaniy 

---

rivojlanishga yo‘naltirish uchun ijtimoiy imkoniyatlarni yaratadi. Sanoat 
korxonalari axborotni boshqarish va uzatish sohasida axborot va raqamli 
texnologiyalar usullarini o‘zlashtirishning turli darajalariga ega. Biroq, raqamli 
texnologiyalar sanoat ishlab chiqarish va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishning 
asosiy yo‘nalishi ekanligi isbotlangan. Har qanday firma ishlab chiqarish 
jarayonlarini avtomatlashtirish muayyan statistikaning haqiqiy ma'lumotlariga 
asoslangan moliyaviy yozuvlarni saqlash imkonini beradi. Optimal boshqaruv 
usullarini qo‘llash ishlab chiqarish jarayonlarini diversifikatsiya qiladi va oqilona 
echimlarni ishlab chiqishga imkon beradi. Bugungi kunda biznesni qurish 
modellari sezilarli darajada o‘zgarib bormoqda. Har bir yirik kompaniya global 
Internet tarmog‘ining imkoniyatlarini qo‘llash orqali o‘z ish joyini sezilarli 
darajada kengaytirishi mumkin. Sayyoradagi turli geografik ob'ektlarga deyarli 
darhol kirish imkoniyati biznes ishlarini maksimal ta'sir bilan boshqarishga imkon 
beradi. Raqamli axborot texnologiyalari sohasidagi investitsion investitsiyalar 
savdo bozorlari va odamlarning dolzarb ehtiyojlari bo‘yicha haqiqiy baho olish 
imkonini beradi.
Maktab ta’limida raqamli texnologiyalardan foydalanish. 
Axborot 
tizimlari 
hayotning 
barcha 
sohalariga 
kirdi. 
Raqamli 
texnologiyalarni rivojlantirish ko‘plab imkoniyatlarni ochib beradi. Ilm-fan va 
sanoatning 
barcha 
sohalarida 
erishilgan 
yutuqlar 
hayratlanarli 
va 
hayratlantirmasdan juda tez sur'atlarda davom etmoqda. Raqamli texnologiyalar 
imkon qadar qisqa vaqt ichida turli vazifalarni bajarishga imkon beradi. It-
texnologiyasini juda mashhur qilgan tezlik va ko‘p qirrali. 
Raqamli maktab-ta'lim jarayonida raqamli uskunalar, dasturiy ta'minotdan 
ongli va samarali foydalanadigan va shu bilan har bir talabaning raqobat 
qobiliyatini oshiradigan maxsus ta'lim muassasasi. Raqamli maktablar odatiy va 
hatto yangi hodisa sifatida qaralmaydi, chunki axborot texnologiyalari maktablarda 
faol qo‘llanilmoqda. Raqamli ta'lim texnologiyalariga yo‘naltirilgan maktablar 
texnik va axborot uskunalari, o‘qituvchilarning yangi sharoitlarda ishlashga 
tayyorligi, ta'lim muhitini boshqarish darajasi bilan tubdan farq qiladi. Metodik 
ravishda "raqamli maktab" yangi ta'lim standartlariga asoslangan bo‘lib, u ko‘p 
bosqichli vakolatli yondashuvni qo‘llaydi. Raqamli texnologiyalar nima? 
Bugungi kunda raqamli texnologiyalar 

---

- o‘quvchilarga ma'lumot va bilimlarni samarali etkazib berish vositasi; 
- o‘quv materiallarini yaratish vositasi; 
- samarali o‘qitish usuli; 
- bu yangi ta'lim muhitini yaratish vositasi: rivojlanish va texnologik. 
Zamonaviy raqamli texnologiyalar: 
- O‘qituvchi va o‘quvchining birgalikdagi eksperimental tadqiqotlari texnologiyasi. 
- "Virtual haqiqat" texnologiyasi. 
- "Panoramali tasvirlar" texnologiyasi. 
- "3D modellashtirish" texnologiyasi. 
- "Ta'lim robotlari" texnologiyasi. 
- ITI texnologiyasi (kichik axborotlashtirish vositalaridan foydalanish). 
- Multimedia ta'lim mazmuni. 
- Interaktiv elektron kontent. 
Ta'lim standartlari bizni o‘quv jarayonini qayta tashkil etishga yo‘naltiradi. 
Bu o‘qituvchi va o‘quvchilarning eksperimental faoliyati bilan bog‘liq. Nima 
uchun? Aslida, talabalar nafaqat aniq amaliy ko‘nikmalarni, balki umumiy ta'lim 
qobiliyatlarini ham o‘zlashtirishlari kerak: tabiiy fan bilimlari usuli o‘zlashtirilishi 
uchun o‘quv jarayonini tashkil qilish kerak. O‘qituvchilar va o‘quvchilarning 
birgalikdagi tadqiqotlari texnologiyasi, albatta, treningda muammoli-qidiruv 
yondashuvini amalga oshiradi va ma'lum bir ilmiy bilimlarni amalga oshirishni 
ta'minlaydi: faktlar – model – natija – tajriba faktlar. 
Dastlab, o‘qituvchi kuzatishlarni tashkil qiladi va namoyish tajribalarini 
qo‘yadi, talabalar bilan birgalikda ma'lum bir hodisa bo‘yicha xulosalar 
chiqaradigan faktlarni oladi. Olingan faktlardan kelib chiqqan holda, o‘qituvchi va 
talabalar kuzatilgan hodisalarni tushuntirishga va naqshlarni (gipotezalar ilgari 
surilgan) aniqlashga, natijalarni aniqlashga, sabablarni aniqlashga harakat 
qilishadi. Shundan so‘ng, talabalar va o‘qituvchilar qanday sinov tajribalarini 
qo‘yish mumkinligini, ularning g‘oyalari va maqsadlari qanday bo‘lishini, ularni 
qanday amalga oshirishni o‘ylaydi. Talabalar mustaqil laboratoriya tajribasida o‘z 
fikrlarini amalga oshiradilar, natijalari (yangi faktlar) nazariy prognozlar bilan 
taqqoslanadi va xulosalar chiqaradi. Ushbu texnologiya sizga imkon beradi: 

---

1) talabalarni bilish jarayoni bilan tanishtirish; 
2) umumiy yondashuv bilimining elementlari bilan qurollanish, bu muhim 
keyingi ta'lim va hayot; 
3) talabalarni turli xil ta'lim tadbirlarida ishtirok etish: va 
amaliy va aqliy, shu bilan keng ko‘lamli bilim faoliyati, ularning psixologik 
rivojlanishi va mustaqilligini ta'minlaydi. 
Robotlarni o‘rgatishning asosiy usuli-bu o‘quvchi o‘z vazifalarini 
bajaradigan va hal qiladigan ta'lim sharoitlarini tashkil etish va o‘qituvchi 
o‘quvchining faoliyatiga hamroh bo‘ladi. Robotlardan foydalangan holda darslar 
tizim-faoliyat yondashuvi asosida o‘quv jarayonini tashkil etish imkoniyatini 
yaratadi, bu esa bugungi kunda yangi ta'lim standartlarini talab qiladi. 
"Axborotlashtirishning kichik vositalari" texnologiyasi – har bir 
o‘quvchining axborot texnologiyalari bilan shaxsiy hamkorligini ta'minlaydigan 
texnologiya, bu erda kompyuterlarni muntazam ravishda ishlatish mumkin emas. 
MSI texnologiyasidan foydalanish standartlar, o‘quv dasturlari va darsliklarga 
yo‘naltirilgan.