Машғулот тури: маъруза Мавзу: Биосфера Мавзу режаси

Э 

 Р

А

С

И
 
4-3.5 млрд йил 
олдин.
Ҳаётнинг 
пайдо бўлиши 
8.3-расм.
 Ерда органик олам эволюцияси ва геологик вақт 

---

259 
Кейинчалик атмосфера таркибидаги кислород миқдори яна кўпая 
бошлаган ва бўр даврининг ўрталарида – тахминан 100 млн йил олдин, 
атмосферадаги О
2
/СО
2
нисбати тахминан ҳозиргидек бўлган.
Бу нисбатни (ҳолатни) ўзгартириш қийин иш эмас. Масалан, одам 
атмосферада СО
2 
ортиқчалигини вужудга келтириб, ҳозиргидек беқа-
рор мувозанатни янада кескин, ўзгарувчан қилиши мумкин. Аслида 
одамнинг ўзи муҳитда яшаётган бошқа организмларга мутлақо боғлиқ. 
Атмосфера ва биосферанинг барқарорлиги айнан шу организмларнинг 
ҳаёт фаолияти ва биологик хилма-хиллигига бевосита боғлиқдир. 
Ю. Одум (1975) биосфера эволюциясини экологик нуқтаи назардан 
автотроф режимли гетеротроф сукцессияга қиёслаш мумкин, деб ҳи-
соблайди. Бироқ, 4 млрд йиллик эволюцияга қарамай, тизимларнинг 
таксономик таркиби шу кунга қадар барқарорлашмаган. Экосферанинг 
биологик хилма-хиллиги биотик уюшмалар эволюциясидаги катта за-
хиралар ҳисобига такомиллашиб боришда давом этмоқда. Бунда боғ-
ланган (туташган) эволюция ва гуруҳли танланиш асосий ўрин тутади. 

Биота
– организмларнинг муайян минта-қада тарихан шаклланган 
туркуми. Бошқача айтганда, 
биота
– муайян ҳудудда тарихан 
шаклланган флора ва фауна мажмуи. Био-сфера эволюцияси шундан 
далолат берадики, биосферага ҳар қандай табиий ёки антропоген 
таъсир кўрсатилганда унинг
 
гомеостази
 
био-логик хилма-хиллик 
сақланиши ҳисобига таъминланади. Бундан рав-шанки, 
экологик 
шароит
– бу биота билан атроф-муҳит ўртасидаги ўзаро таъсирлар 
(алоқадорлик) маҳсулидир. Бу алоқадорликни адаш-масдан тўғри 
баҳолаш барча даражадаги экотизимларни сақлаб қолиш ёки улар 
бузилган тақдирда экологик вазиятни яхшилашнинг энг ишончли 
методологик ёндашувларини ишлаб чиқишга имкон беради.
Атроф-муҳитнинг биотик тартибга солиниши муаммоларини тад-
қиқ қилган бир қатор олимлар (К. Лосев, В. Горшков ва ш.к.) фикрича,
экология фанида биота билан атроф-муҳит ўртасидаги ўзаро таъсир 
(муносабат) масаласи бўйича икки асосий концепцияси шаклланган.