Масалалар устида ишлаш режаси

III.Ma’lum masofa va tezlikka ko’ra harakat vaqtinitopishga doir

masalalar.

Ushbu masalani qaraymiz? “20 km masofani piyoda kishi soatiga 5 km

tezlik bilan o’tdi. Piyoda butun masofani necha soatda o’tgan?”

Masala shartining qisqa yozuvi:

Tezlik

Vaqt

Masofa

Soatiga

5

km

?

20 km

Masala shartining grafik tasviri:

Soatiga 5 km

                                                   20 km

Masalani echishdan oldin bunday muxokama yuritiladi:”Agar piyoda xar

soatda 5 km dan o’tgan bo’lsa, u yo’lda 20 km da nachta 5 km dan bo’lsa, shuncha

soat bo’ladi, buni biz bo’lish amali bilan bilishimiz mumkin: 20:5q4 (soat)”

---

30

Shunga o’xshash o’quvchilar bir qancha masalalarni echganlaridan keyin

bunday xulosaga kelishadi: agar tezlik va masofa ma’lum bo’lsa, u holda harakat

vaqtini topish mumkin. Vaqt masofaning tezlikka bo’linganiga teng.

Harakatga doir sodda masalalar ustida ishlashning muhim bosqichi

bolalarning tezlikni, vaqtni va masofanm topishga doir masalalarni o’zaro teskari

masalalr ekanini  ongli tushinishlaridan iborat.

Harakatga doir sodda masalalar o’zaro teskari masalalar ekanini tushinish

uchun quyidagi masalani echish mumkin. Bu masalada ushbu jadvalga qarab uchta

masala tuzish va ularni echishtalab qilinadi:

Tezlik

Vaqt

Masofa

Soatiga 60 km

2 soat

?

Soatiga 60 km

?

120 km

Soatigi x km

2 soat

120 km

Masalaning echimlarining o’qivchilar daftarlaridagi ko’rinishi bunday

bo’ladi:

1-masala. 60*2q120 (km)

2-masala. 120:60q2  (soat)

3-masala.120:2q60(soatiga km)

Shundan keyin masalalarning taqqoslanadi va ularning o’xshash va farqli

tomonlari aniqlanadi.

O’quvchilarning sodda masalalarni echishda olgan bilimlari 3-sinf

matematika darsligida ko’plab berilgan murakkab masalalarni echish yo’li bilan

mustahkamlanadi.Masalalarni ba’zilarini qaraymiz.

1-masala. Mototsiklchi soatiga 60 km tezlik bilan 3 soat va soatiga 70 km

tezlik bilan 2 soat yurdi. Mototsiklchi shuncha vaqtda qancha yo’l bosgan?

Masala shartini qisqacha bunday yozish mumkin:

---

31

Tezlik

Vaqt

Masofa

Soatiga 60 km

3 soat

?

Soatiga 70 km

2 soat

?

Ammo masala shartini grafik tasvirlash maqsadga muvofiqdir. Shu

maqsadda to’g’ri chiziq o’tkazamiz va unda A nuqtani – harakat boshlanadigan

joyni belgilaymiz. Harakat yo’nalishini strelka bilan ko’rsatamiz va uning ustiga:

“soatiga 60 km” deb yozib qo’yamiz.

A nuqtadan boshlab to’g’ri chiziq bo’ylab uchta ixtiyoriy, ammo teng kesmalarni

qo’yamiz, bularninghar biri 60 km ni shartli tasvirlaydi. Kesma oxirini V nuqta

bilan belgilaymiz. So’ngra mototsiklchi harakatining bundan keyingi yo’nalishini

strelka bilan ko’rsatamiz va uning ustiga “ soatiga 70 km “ deb yozib qo’yamiz. V

nuqtadan boshlab ixtiyoriy, ammo teng ikkita kesma qo’yamiz. Bu kesmalar AV

kesmadagi kesmalardankattaroq bo’ladi, chunki ularning har biri endi 60 km ni

emas, balki 70 km ni tasvirlaydi. So’nggi kesma oxirini S nuqta bilin belgilaymiz.

Soatiga 60 km                                                                     soatiga 70 km

          Echilishi:60* 3Q70*2q180Q140q320 km

          Javob: mototsiklchi hammasi bo’lib 320 km yurgan

PROPORSIONAL MIQDORLI  MASALALARNI YECHISHDA

KEYS – STADI USULINI QO`LLASH

3-sinfda o`quvchilar tenglamalar tuzish yo`li bilan masalalarning bir necha

xili yechiladi. Avval algebraik usul bilan shunday masalalar yechiladiki, ularda

noma`lim qo`shiluvchini, noma`lum kamayuvchini yoki ayriluvchini topish talab

qilinadi.

---

32

Bu xildagi masalalar bilan ishlashning mohiyatini quyidagi masalani misolida

o`rgatamiz: “Vagondan 380 sentener ko`mir tushirilgandan keyin undan

tushirilganidan 2 marta kam ko`mir qoldi. Dastlab vagonda necha sentener ko`mir

bo`lgan?”.