Маърузанинг асосий мақсади

Жиноятчиликтушунчасиваунингбелгилари

“Жиноятчилик” тушунчаси криминологиянинг энг муҳим ва айни вақтда энг қамровли тушунчасидир. Унгакамидаиккинуқтаиназардан: формалмиқдорий (статистик) васифат (социологик) томонларданёндашишмумкин.
Миқдорий (статистик) нуқтаиназарданжиноятчиликбирэмас, кўплабжиноятлар, уларнингмуайянйиғиндиси, яъниғайриижтимоийвахавфлиқилмишларнингқандайдирмажмуимавжудлигинианглатади.
Жиноятчилик – муайян макон, минтақада маълум давр ичида содир этилган барча жиноятлар мажмуи кўринишидаги тарихан ўзгарувчан, салбий, объектив ва ижтимоий ҳодисадир.
Жиноятчилик уч асосий кўрсаткич – ҳолати (даражаси), таркиби ва динамикаси билан ўлчанади. Бундан ташқари, жиноятчиликнинг етказилган зарар ҳажми ёки миқдори ва хусусияти каби қўшимча кўрсаткичлар ҳам фарқланади. Баъзан бутун жиноятчиликка қарши кураш харажатлари ҳам жиноятчилик кўрсаткичлари қаторига киритилади.
Жиноятчиликнинг ҳолати тушунчасига икки: тор ва кенг нуқтаи назардан ёндашиш мумкин.
Кенг маънодаги жиноятчиликнинг ҳолати тушунчаси нафақат унинг даражасини, балки таркиби ва динамикасини ҳам қамраб олади.
Тор маънодаги жиноятчиликнинг ҳолати тушунчаси муайян даврда, тарихий босқичда жиноятчилик даражасини акс эттиради.
Жиноятчиликнинг сифат ва миқдор кўрсаткичларини таҳлил қилиш – жиноят чиликка қарши курашувчи органлар ва жамоат бирлашмаларининг фаолияти қандай ташкил қилинганлигини, жиноятчиликка қарши кураш воситалари ва усулларини, жиноятчиликни камайтириш учун самарали чораларни, жиноятчиликка қарши кураш ва унинг олдини олишдаги ҳамкорликнинг натижаларини ўрганиш.
Жиноятчилик кўрсаткичлари – кенг ва тор маънода тушунилади. Кенг маънода: нафақат жиноятчиликнинг умумий миқдорини, балки тизими ва динамикасини ҳам қамраб олади ҳамда барча белгиларни ўзида мужассамлаштиради. Тор маънода: жиноятчилик умумий миқдорининг у ёки бу давр оралиғидаги ёки тарихий босқич давомидани ҳолатидир. Криминологик нуқтаи назардан жиноятчилик кўрсаткичлари, яъни миқдори тўрт йўналиш орқали баҳоланади: 1) жиноятчиликнинг умумий ҳолати;
2) жиноятчиликнинг тузилиши; 3) жиноятчилик динамикаси; 4) жиноятчилик даражаси.
Жиноятчилик даражаси – содир қилинган жиноятлар микдорининг аҳоли сонига нисбатан ўлчанадиган микдор ва сифат кўрсаткичлари.
Жиноятчилик динамикаси – муайян вақт (кун, ой, йил) мобайнида жиноятчиликнинг даражаси ва тузилишидаги ўзгаришларни акс эттирувчи кўрсаткич.
Латент жиноятчилик (лот. latens – яширин, кўринмас, сезилмас) – қонунга биноан, содир этилган жиноятларни тергов қилиш ёки кўриб чиқиш ҳуқуқи берилган органлардан яширилган, ушбу органлар аниқламаган ва жиноий жазога тортилиши керак бўлган қилмишлар рўйхатида акс этмаган, яъни қайд этилмаган жиноятлар.
Латент (яширин) жиноятлар – жиноят ишларини олиб борувчи, тергов қилувчи давлат органларига жиноят тўғрисида хабар келмаслиги ва аниқланмай қолиши. Латент жиноятлар криминология ва жиноят ҳукуқида алоҳида бир ҳуқуқий тушунча сифатида ўрганилади.
Латентжиноятчиликумуманолганда икки турдан иборат.
Биринчи тури ҳисобгаолинмаганёхуддавлатидоралари, аввалоҳуқуқнимуҳофазақилишорганларитомониданрўйхатгаолинмаганжиноятларниқамраболади. Буасосанжиноятларҳисобиниюритишвауларнирўйхатгаолишқониқарсизташкилэтилганлигинатижасидир. Амможиноятларҳақидагиҳар хил ахборотларниҳисобгаолишданҳар хил сабабларгакўра (авваломуайянқонунбузарликларданхолиликмуҳитинисохтаравишдавужудгакелтиришучун) онглитарздаяширишҳолатлариҳамучрабтуради.
Латентжиноятчиликнинг иккинчи тури амалдамавжудбўлганвакўпчиликжиноятсифатидақабулқиладиган, лекинҳозиргачадавлаттомониданжиноятсифатидарасмантанолинмаганижтимоийхавфлиқилмишларданиборат.