Маърузалар

Gomopolisaxaridlar 

 

Gomopolisaxaridlarning  eng  muhim  vakili  kraxmal-(S

6

N

10

O

5

)n  dir.  U  о‘simliklar 

olamida  keng  tarqalgan  bо‘lib,о‘simliklar  donida,  ildizmevalarida,tugunak 

mevalarida va boshqa qismlarida zahira oziq modda sifatida (donachalar shaklida) 

tо‘planadi.  Turli  о‘simliklardan  olingan  kraxmal  donachalarining  shakli  va  hajmi 

har  xil  bо‘lib,  shu  о‘simlik  uchun  xarakterli  hisoblanadi.  Uning  miqdori  bug‘doy 

donida  75%,  makkajо‘xorida  72%,  guruchda  80%ga  yetadi.  Kartoshka 

tugunaklarida 12-24%, barglarida 4% atrofida bо‘ladi. 

---

Kraxmal  donachalari  sovuq  suvda  erimaydi,  lekin  suv  60-80



gacha  isitilsa,ular 

bо‘kibyoriladi.Natijada  yopishqoq  kolloid  eritma-kraxmal  kleysteri  hosil  bо‘ladi. 

Kraxmal  yod  ta’sirida  kо‘k  rangga  kiradi.Uqaytaruvchanlik  xossasiga  ega 

emas,ya’ni  Feling  suyuqligini  qaytarmaydi.  Kraxmal  eritmasi  qutblangan  nur 

sathini о‘ngga buradi,uning solishtirma buruvchanligi 



D

=

+195



ga teng. 

Kraxmal  mineral  kislotalar  ishtirokida  qizdirilganda,  uning  katta  molekulalari 

suvda  etiydigan  kichikroq  molekulali  -(S

6

N

10

O

5

)m  dekstrinlarga  parchalanadi. 

Kraxmal undirilgan bug‘doy tarkibidagi diastaza  va sо‘lakdagi ptialin fermentlari 

ta’sirida  ham  parchalanib  dekstrinlar  hosil  qiladi.  Ammo  shu  bilan  kraxmalning 

gidrolizi  tugamaydi.  Dekstrinlar  о‘z  navbatida  gidrolizlanib  maltozaga,  maltoza 

molekulasi  esa  ikki  molekula  D-glyukozaga  parchalanadi.  Fermentlar  yoki 

kislotalar ta’sirida kraxmalning asta gidrolizlanib glyukoza hosil bо‘lish jarayonini 

quyidagi kо‘rinish bilan ifodalash mumkin: 

 

(C

6

H

10

O

5

)n

→

(C

6

H

10

O

5

)m

→

C

12

H

22

O

11

→

C

6

H

12

O

6 

kraxmal        dekstrinlar   maltoza     glyukoza 

 

       Kraxmalning  bunday  kislotali  va  fermentativ  gidrolizini  1814  yilda  rus  olimi 

K.S.Kirxgoff kashf etgan. 

       Kraxmal  murakkab  tuzilishga  ega,  u  D-glyukopiranoza  qoldiqlaridan  tashkil 

topgan  ikkita  gomopolisaxarid  -  amiloza  (20-30%)  va  amilopektindan  (70-80%) 

iborat. Amiloza va amilopektin qaysi manbadan olinganiga qarab har xil miqdorda 

bо‘ladi.  Masalan,  kartoshka  kraxmali  tarkibida  amiloza  19-22%,  amilopektin  78-

81%, bug‘doyda amiloza 24%, amilopektin 76%ni tashkil etadi. 

     A m i l o z a molekulasida 1000-6000  



- D-glyukopiranoza qoldiqlari  



-1,4-

glyukozid bog‘lari orqali bog‘langan, uning molekulyar og‘irligi 160000-1000000 

oralig‘ida bqladi. Amiloza zanjiri shoxlanmagan bо‘lib, chiziqli tuzilishga ega.