Маърузалар матни

juvonga o‘girildi. (A.Q.) 

---

Bugungi  kunda  gap  mazmunini  o‘rganuvchi  mazmuniy  sintaksis  deyarli  hamma 

tilshunoslar tomonidan e’tirof etilgan bo‘lsa ham, ammo mazmuniy sintaksis maqomi masalasida 

bir xillik yo‘q. Ular orasida ikki qarama-qarshi yo‘nalish ajralib turadi. 

Bu  yo‘nalish  tarafdorlari  gapning  zaruriy  unsurlarining  grammatik  ma’nosiga 

asoslanadilar. 

Bu yo‘nalishda gapning har bir tuzilish tarxining umumiy grammatik ma’nosini topishga 

harakat  qilinadi  va  tuzilish  tarxining  umumiy  grammatik  ma’nosi  doirasida  mazmuniy  tuzilish 

aniqlanadi.  Ularning  fikriga  ko‘ra,  mazmun  grammatik  shakllanmay,  o‘z  holicha  mavjud 

bo‘lmaydi. Shuning uchun gapning burcha sintaktik xususiyati gap mazmunining ifodasi bo‘lib 

xizmat qiladi. 

 Gap  mazmunini  tuzilish  tarxlari  asosida  tahlil  qilish  N.Yu.Shvedova  asarlarida  o‘z 

ifodasini topdi. 

Ikkinchi  yo‘nalish  tarafdorlari  gapning  nominativ  minimumi  uzvlarining  leksik 

ma’nolariga asoslanadi. Bunga muvofiq, gapning mazmuniy tuzilishi  tuzilish tarxlari doirasida 

emas,  balki  undan  tashqarida  ajratiladi.  Tuzilish  tarxlari  va  mazmuniy  tuzilishi  bir-biri  bilan 

kesishmaydigan  yonma-yon  qatorlarga  teriladi.  Bundan  qarash  O.I.Moskalskaya  ishlarida 

namoyon bo‘ladi.   

Mazmuniy  sintaksisning  keyingi  yutuqlari  gapga  nominativ  vazifa  bajaruvchi  birlik  deb 

qarashga olib keldi. N.D.Arutyunova  gapga ob’ektiv borliqdagi voqeaning nomini ifodalovchi 

birlik  sifatida  yondashadi.  Voqea  propozitsiya  atamasi  bilan  nomlanadi.  Demak,  gap 

propozitsiya nomi hisoblanadi va u predmet nomi bo‘lgan so‘zga qarama-qarshi qo‘yiladi.     

Predikat va voqea ishtirokchilari o‘rtasidagi munosabat gapning mazmunini tashkil etadi.     

   

Tayanch tushunchalar