Ma’ruzalar matni toshkent– 2018 so‘z boshi

bunyodkor va vayronkor;

ilmiy va xayoliy;

falsafiy;

dunyoviy va diniy;

badiiy;

ijtimoiy-siyosiy;

milliy va umuminsoniy;

ma’naviy va ma’rifiy; axloqiy va estetik;

tarbiyaviy g‘oyalar va hokazolarga ajratamiz.

Bunyodkor g‘oyalar. Bunyodkor g‘oyalar jamiyat va odamlarni, turli guruh va

qatlamlar, millat va davlatlarni tarashiyot sari yetaklovchi, xalqni ezgu maqsad yo‘lida birgalikda harakat kilishga undovchi g‘oyalar bo‘lib, ularga ozodlik, mustaqillik, adolat, tinchlik, tenglik, do‘stlik, birdamlik, hurfikrlik, hamkorlik, xalqparvarlik, insonparvarlik va boshqalar kiradi. O‘zbek xalqi milliy mafkurasining bosh va asosiy g‘oyalari ham shular jumlasidandir.

Vayronkor g‘oyalar. Vayronkor g‘oyalar deb, inson va jamiyatni tubanlikka

boshlaydigan, odamlarni g‘arazli niyat va qabih maqsadlarga undaydigan, xalqlar va davlatlarni tanazzul va halokatga mahkum etadigan g‘oyalar bo‘lib, ularga mustabidlik, bosqinchilik, terorchilik, aqidaparastlik, jaholatparastlik, irqchilik, millatchilik, mahalliychilik, vatansizlik, yovuzlik g‘oyalari kiradi.

Dunyoviy g‘oyalar. Dunyoviy g‘oyalar deb, har bir elat, millat, xalq, davlat va

jamiyat ehtiyoj va manfaatlaridan kelib chishan holda inson huquqi va erkinliklarini, demokratik qadriyatlarning ustuvorligini ta’minlash asosida ularni ezgu maqsadlar sari yetaklaydigan fikrlar majmuiga aytiladi. U bugungi kunda demokratik taraqqiyot, hayotni erkinlashtirish, vijdon erkinligi, inson manfaatlarini ta’minlash, fikrlar rang-barangligi, mulkiy plyuralizm, ijtimoiy hamkorlik va bag‘rikenglik tamoyillariga tayanadi.

Dunyoviy g‘oyalar adolat va haqikat, erkinlik va mustaqillik ruhini, taraqqiyot

yo‘lidagi oliyjanob maqsad-muddaolarni o‘zida ifoda etib, Vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligi uchun xizmat qiladi. Ular hurfikrli, mutelik va jur’atsizlikdan holi bo‘lgan, bilimi va kuchiga ishonib yashaydigan, o‘zining mustaqil qarashlariga ega bo‘lgan kishilar jamiyatining g‘oyalaridir.

Shuning uchun hozirda demokratik, umuminsoniy mazmundagi g‘oyalar, irqi, millati

va jinsidan kat’i nazar, insonlar, ko‘p sonli mamlakatlar hayotiga chuqur kirib borib, ularning asosiy g‘oyalariga aylanib bormokda.

Demokratiya asosida shakllantirilgan ijtimoiy bag‘rikenglik va adolat ham uning

tarkibiy qismlaridan hisoblanadi. Bu g‘oyalar dunyoviy davlatdagi turli millat va din vakillarining erkin faoliyati, hamjihatligi va haq-hukuqlarini kafolatlaydi.

Demak, dunyoviy g‘oyalar birinchidan, muayyan g‘oyalarni ifodalash uchun

qo‘llaniladigan tushuncha bo‘lsa, ikkinchidan, jamiyat va insonni ezgu maqsadlar sari yetaklaydigan sog‘lom fikrlar majmui hisoblanadi. Bu g‘oyalarni, o‘z navbatida mazmunmohiyatiga ko‘ra, umuminsoniy, ilmiy, falsafiy kabi bir necha turlarga bo‘lish mumkin.