Ma’ruzalar matni toshkent– 2018 so‘z boshi

Anarxizm - (yun.—beboshlik, hokimiyatsizlik) - har qanday hokimiyat va davlatni

inkor etuvchi, har kim o‘ziga-o‘zi xo‘jayin, degan qarashni asos qilib oluvchi g‘oyalar asosida shakllangan ijtimoiy-siyosiy oqim. U jamiyatning umumiy manfaatlarini fuqarolarning individual, ya’ni xos manfaatlariga qarama-qarshi qo‘yish, umumiy manfaatlarni hisobga olib, jamiyatni boshqaruvchi, birlashtiruvchi, tartibga soluvchi davlat hokimiyatini tan olmaslik g‘oyasiga tayanadi. Bu g‘oya beboshlik va tartibsizlikka olib boradi, taraqqiyot yo‘lidan adashtiradi. Shuning uchun u reaksion, ya’ni vayronkor mohiyatga ega.

Anarxizm g‘oyalari K.Shmidt (1806-1856), J.Prudon (1809-1865), M.Bakunin

(1814-1876), P.Kropotkin (1842-1921) kabilar qarashlarida ilgari surilgan bo‘lib, individualizm, subyektivizm, volyuntarizmni mutlaqlashtirishga asoslanadi.

Anarxistik induvidualizm g‘oyasining xavfli tomoni shundaki, u kishilarni

boshqalarning manfaatlari bilan hisoblashmaslikka, ijtimoiy qadriyatlarni mensimaslikka, fakat o‘z shaxsiy manfaatini o‘ylab yashashga chaqiradi. Bunday g‘oya doirasida boshkalarga muayyan maqsadga erishish uchun vosita sifatida qaraladi. Anarxizm g‘oyalari o‘tgan asrning 20-yillarigacha Rossiyada, 30-yillarda Ispaniyada sezilarli ta’sir kuchiga ega bo‘lgan hamda kommunistik va fashistik diktaturalarga turtki bergan bo‘lsa, Ikkinchi jahon urushidan so‘ng ba’zi Osiyo va Lotin Amerikasi mamlakatlarida tarqalib, diktatorlik tartibining yuzaga kelishida o‘z ta’sirini ko‘rsatdi.

Anarxizmning buzg‘unchi g‘oyalari hozirda ham jahondagi turli siyosiy kuchlar,

guruh va harakatlar (anarxo-sindikalistlar, anarxo-terrorchilar, anarxo-kommunistlar, yangi so‘llar kabilar) uchun oziq berib kelmoqda. Ular qanday shaklda (tartibsizlik, zo‘ravonlik va shu kabilar tarzida) bo‘lmasin, milliy va umumbashariy qadriyatlarga yot ekanini chuqur anglagan holda, ularga qarshi kurashish har bir taraqqiyparvar va hurfikrli shaxsning fuqarolik burchidir²⁴.