Ma’ruzalar matni mavzu: O’zbek xalq musiqasi janrlari

O’zbek xalq cholg’u asboblari

O’zbek musiqa cholg’u asboblari ming yillik tarixga ega bo’lib, juda ham rang barangdir. Ular o’z vazifalari, ijrochilik imkoniyatlari va tuzilishlariga ko’ra ko’pincha tojik hamda boshqa sharq xalqlari musiqa cholg’u asboblari bilan bir xil yoki o’xshashdir.

O’zbek musiqa cholg’u asboblari 5 ta mustaqil guruhdan iborat:
1. Puflab chalinadigan cholg’u asboblari
2. Jarang torli cholg’u asboblari
3.CHertma torli (tirnab va noxun vositasida) cholg’u asboblari
4. Urma cholg’u asboblari
5. Kamonchali cholg’u asboblari
1. Puflab chalinadigan cholg’u asboblari guruhiga nay, surnay, qo’shnay, bo’laman, karnay, g’ajir nay, sibiziqlar kiradi.
Kichik nay – (pikkalo) diapazoni “re” birinchi oktava, “solь” uchinchi oktava, “lya” uchinchi oktava.
Katta nay – diapazoni “lya” birinchi oktava, “solь” uchinchi oktava, ikki yarim oktavani o’z ichiga oladi.
Surnay – diapazoni “do” birinchi oktava, “re” ikkinchi oktava, ikki oktava tovushini o’z ichiga oladi.
Qo’shnay – qamishdan yasaladi. Uning sibiziqdan farqi diapazonining kengligida. Diapazoni oktava doirasida. Bulaman Xorazm va Qoraqalpog’istonda keng tarqalgan.
G’ajir nay – mahalliy cho’l burguti g’ajir (asbobning nomi ham shundan olingan) qanotining suyagidan yasalgan xushtak qurilmasiz bo’ylama nay. G’ajir nayda barmoq bosiladigan to’rtta (uchtasi ustki, bittasi past tomonda) teshik bo’lib, diapazoni seksta oralig’idadir.
Sibiziq (sibizg’a) – oddiy qamishdan yasalib, puflanadigan tomonidan tilcha kesiladi. Naychaning yuz tomonida barmoq bilan bosiladigan uchta teshik ochiladi. Diapazoni seksta intervalidan oshmaydi.
Karnay – misdan yasalgan puflab chalinadigan cholg’u asbobi. Og’zi konus shaklida, bo’yi 2–3 metr atrofida bo’ladi. Ijrochilik imkoniyatlarining chegaralanganligi sababli, uning vazifasi ritmik asosni ta’kidlashdan iborat. Ovozi yo’g’on va kuchli bo’lganligi uchun ochiq havoda ansamblь (asosan surnay – nog’ora) tarkibida qatnashadi.