Маърузалар матни I. Психодиагностика предмети, мақсади

 
11.2. Умумий зийраклик субтести 
№ 2 СУБТЕСТ САВОЛЛАРИ. 
1. Биз нима учун кийимларни ювамиз? 
2. Нима учун поезднинг мотори / ҳаракатлантиргичи/ бор? 
3. Агар сиз кўчада адреси ѐзилган, марка ѐпиштирилган, ѐпиқ елимланган 
хат жилд /конверт/ ни топиб олсангиз, нима қилар эдингиз? 
4. Инсонлар нима учун ѐмон улфатлардан қочишга ҳаракат қилади? 
5. Кино ѐки театрда ўтирганингизда, ѐнғинни сезиб қолдингиз, сиз нима 
қиласиз? 
6. Режалаштириш нима учун керак? 
7. Қуйидаги ифода нимани англатади? «Темирни иссиғида бос» 
8. Нима учун Ўзбекистан Республикаси қонунчилигида ўсмирларнинг иш 
куни қисқартирилган? 
9. Агар сиз кундузи ўрмонда адашиб қолсангиз, ўрмондан чиқиб олиш 
учун қандай йўл тутардингиз? 
10. Нима учун гаранг бўлиб туғилган болалар одатда гапира олмайдилар? 
11. Нима учун қишлоқдагига нисбатан, шаҳарда ҳаво ѐмон? 
12. Нима учун давлат 17 ѐшгача никоҳдан ўтиш учун рухсат бермайди? 
13. Қуйидаги ифода нимани билдиради? «Жўжани кузда санайдилар»? 
14. Қуйидаги ифода нимани билдиради? «Битта қалдирғоч келгани билан 
баҳор бўлмайди». 
 
11.3. Сўз бойлиги субтести 
Курсатма: «Баъзи сўзларнинг мазмунини тушунтириб беринг. Бу сўз 
қандай маънони билдиради?». Бу усулни ҳамма сўзлар учун қўлланг. 
Тўртинчи сўздан бошланг. /қиш/, агар синалувчи жавоб беришга қийналса, 
биринчи сўз кроватдан бошланг. Агар 4-8 сўзларнинг ҳар бири 0 балл билан 
баҳоланса, зудлик билан 1,2,3, сўзларни текширинг. Кейин 8,9 сўзларни ўқиб 
эшиттиринг. Бу ишни 5 та кетма-кет уринишлар бажарилмагунча давом 
эттиринг. 
Тез илғаб оладиган интеллектуал синалувчиларга 3 чи ѐки 4 чи сўздан 
кейин расмий савол ѐки кўрсатмани айтмаслик ҳам мумкин, фақат сўзларни 
бир хил аниқ айтиш керак. Баъзан синалувчи тугпунмаган ҳолда тадқиқотчи 

---

бундай дейиши мумкин: «бу ҳақида менга тўлиқроқ гапириб беринг» ѐки 
«тўлиқроқ 
тушунтириб 
беринг». 
Тадқиқот 
кетма-кет 
5 
та 
муваффақиятсизликдан сўнг, жа-воблар 0 балл билан баҳолангандан сўнг 
тўхтатилади. Баҳолаш 1- 2 саволларнинг ҳар бири 2 ва 0 баллар билан 
баҳоланади. 1-3 саволлар берилмаган синалувчиларга 3 балл қўйилади. 
Максимал баҳо -80. 
Баҳолаш мезонлари ва тўғри жавобларнинг мезонлари. Уму-ман сўзнинг 
ҳар бир тўғри маъноси қабул қилинади, бунда таъриф гўзал бўлишига 
унчалик эътибор берилмайди. Лекин унчалик тўғри бўлмаган таъриф, баҳони 
туширади. 
ЭСИНГИЗДА ТУТИНГ!!! Келтирилган мисоллар жавобларнинг барча 
вариантларини қамраб олмайди ва баъзи ҳолларда оригинал ўзига хос 
жавобга дуч келганда шахсий қарор қабул қилишга тўғри келади. 
Синалувчининг жавобларида сўз бойлигининг камлиги унинг жавобини 
баҳолашга таъсир этмаслиги керак ! 
Сўзлар тестини баҳолашнинг умумий тамойиллари қуйидагилар: 
2 балл 
1. Яхши синоним. 
2. Сўздан асосий фойдаланиш 
3. Сўзнинг асосий ѐки бир неча хусусиятларига таъриф бериш. 
4. Сўз мансуб бўлган туркумни умумий таснифлаш. 
5. Бир неча тўғри тавсифий хусусиятларни баѐн этиш, улар-нинг мажмуи 
сўзнинг маъносини тушунтиришга ѐрдам беради. 
1-балл - тўғри жавоблар, лекин маъносига кўра содда: 
1. Тушунарсиз ѐки аниқ бўлмаган синоним. 
2. Сўзнинг тилда камдан-кам ишлатилиши. 
3. Сўзнинг тилда ишлатилиши мумкин бўлган мисоли. 
0 - балл - нотўғри жавоблар, саволларни аниқ тушунмаслиқ хатто 
тадқиқотчи такрорлангандан сўнг ҳам. 
Мисоллар: 
1. Кровать. 
2. -Одамлар ухлайдиган ѐки дам оладиган мебель қисми. 0- темир 
нарса,... ѐғочдан ҳам бўлади... оѐқлари бўлади... 
3. Кема. 
2- сувда ѐки ҳавода одамларни ѐки юкларни ташийдиган қурилма /техник 
мослама/ пароход, кема, транспорт тури... 
0- одамлар унга ўтиради... у нарсаларни ташийди... 
3. Пул. 
1- умумий эквивалент... унга ҳамма нарса сотиболса бўлади... 
0- қоғоздан... катта, турли рангда.... 
4. Қиш. 
2- йилнинг совуқ фасли ... мавсум... йилнинг куз ва баҳор оралиғидаги 
фасли. 
1- совуқ ҳаво мавсуми: йил фасли... совуқ. 
0- иқлим... ҳаво ўзгаради ѐзнинг тескариси. 

---

5. Тузатиш. 
2-ясаш ... янгилаш ... қайта тиклаш ... дастлабки ҳолатига келтириш 
...синганни тўғрилаш... 
1- қандайдир аниқ нарсани тўғрилаш: стулни тузатиш... нимадир синиб 
қолганда тўғрилашингиз керак. 
0- қайтадан қилиш. ...жойига кўйиш.. 
6. Нонушта 
2- биринчи овқатни ейиш... эрталаб ейиладиган овқат ... эрталабки о вқат. 
1- овқатланиш ...овқат... ейиш... биз ейдиган нарса. 
0- овқатнинг аниқ тури: тухум сут ...чой... кофе. 
7. Фабрика. 
2- енгил саноат корхонаси ...завод... ташкилот... моддий бойликлар 
яратиладиган ташкилот. 
1- одамлар газлама чиқарадиган жой... у ерда маҳсулот ишлаб 
чиқарилади. ...у ерда одамлар ишлайди. 
0- ҳаммага керак... эрталаб у ерга боришади. 
8. Деталь. 
2- бутуннинг қисми... қандайдир тузилманинг қисми... ниманингдир 
қисми... дастгохда ишлов бериладиган маҳсулот... 
1- дастгоҳнинг /механизмнинг/ қисми... қисми... ярим маҳсулот 0- 
нарсаларга керак бўлади......бажарилган нарса. ...ниманидир ишлаб чикиш 
9. Мажлис 
2- митинг... анжуман... маълум системага мос равишда ташки-лий 
учрашув ...кенгаш... кўпчилик одамларнинг маслаҳатлашиши... қандайдир 
муаммоларни ҳал қилиш учун одамларнинг уюшган йигилиши. 
1- ўқувчиларнинг уюшган учрашуви... нима ҳақидадир баҳслашишади ва 
ниманидир муҳокама қилишади... одамлар ниманидир ҳал қилишга 
йиғилишади. 
0- халқнинг маълум қисми ...жуда кўп одамлар... инсонлар... 
10. Яширмоқ. 
2- бекитмоқ... сир сақламоқ... ҳеч кимга айтмаслик ...яширин сақламоқ... 
панага олмоқ. 
1- ниманидир яширишга уринмоқ... ўзи билган нарсаларни бошқаларга 
билишга йўл қўймаслиқ ниқобламоқ... кўрсатмаслик... 
0- ниманидир... кимдандир... ҳеч ким билмасин... ҳақиқатни айтиш 
мумкин эмас. 
11. Улкан. 
2- жудакатта... баҳайбат... 
1- катта ...катта.;.. ҳажмдаги... 
0- кичик бўлмаган... уй... 
12. Шошилмоқ. 
2- ошиқмоқ... тез бажармоқ... ҳаракатни, ишни, тезлатмоқ... тез қилмоқ 
1- тез -... яқин ... чопмоқ ... тез ишламоқ ... 
0- кечикмоқ ... кечикаѐтганда, доимо шошилади. 
13. Ҳукм. 

---

2- сўшти қарор ... суд ҳукми ...хулоса ... ҳуқуқий акт. 
1- жазолаш ... жазолади ... махкум. 
0- қамоқ... 
14. Бажармоқ. 
2- раҳбарлик қилмоқ ... ташкил қилмоқ... тузатмоқ ... тартиб ўрнатмоқ... 
мос қилмоқ. 
1- ишни, машинани бошқармоқ ... ҳаракатни бошқармок ... ўрнатмоқ... 
жойини алмаштирмоқ... 
0- лавозимига кўра ниманидир буюрмоқ ... йўл кўрсатмоқ... йўналтирмоқ. 
15- Бошламоқ. 
2- киришмоқ ... ишга киришмоқ ... ниманидир бошидан қилмоқ... 
1- қандайдир ишни қилмоқ ... қабул қилинмоқ... 
0- дарсларнинг бошланиши ... ҳаракатнинг бошланиши. 
16. Уйламоқ. 
2- фикрламоқ ... ҳар томонлама таҳлил қилмоқ ... ўйлаш, ... мулоҳаза 
қилмоқ... 
1- режа тузиш ... режалаштириш, ... ўрганмоқ, ... ниманидир устида 
ишламоқ. 
0- секин фикрламоқ ... савол ... интилмоқ ... хавотирланмоқ... 
17. Ғор. 
2- Табиатдаги табиий чуқурлик ... ердаги табиий чукурлик ... тоғ ичидаги 
тешик ... қадимги одамларнинг яшаш жойи. 
1- Тешик ... қандайдир чукурлик ... ердаги хона ... тоғдаги тешик ... 
тоғдаги бўш жой. 
0- тошлардан қурилган қурилма ... совукдан сақланиш мумкин бўлган 
жой ... тоғдаги жой. 
18. Белгиламоқ. 
2- шартли белгилар билан белгиламоқ... ниманидир аниқлаш учун белги 
киритмоқ ... ниманидир белгилар билан белгиламоқ... белгилар билан 
аниқдамоқ ... аҳамият бермоқ. 
1- айтмоқ ... қандайдир тасвирламоқ ... ҳарфлар билан кўрсатмоқ ѐки 
ниманидир режада белгиламоқ... ном бермоқ.... 
0- безамоқ ... нима қаердалигини билиб олмоқ... 
19. Уйники. 
2- уйга тегишли нарсалар ... хонаки ўргатилган ... уй шароити-да 
тарбияланган ... қўлда ясалган. 
1- шинам ... уй ҳайвони ... ўзиники... 
0- ўзи қилган ... уйдаги иш... 
20. Сарфламоқ. 
2- Кетказмоқ... фойдаланмоқ ... ишламок ... истеъмол қилмоқ 
1- йўқотмоқ... камаймоқ. 
0- пул ... ниманидир сотмоқ... 
21. Тугатмоқ. 
2- охири, тамомламоқ, ... охирига келмоқ... тўхтамоқ ... ишни охирига 
етказмоқ... тугалламоқ. 

---

1- давом эттирмаслик ... охирида тугатиш. 
0- ишни ... ишни ташламоқ. 
22. Тўсқинлик қилмоқ. 
2- ҳалақит бермоқ... йўлини тўсмоқ... тўсиқ... тўсмоқ, нимагадир қарши 
бормоқ. 
1- йўл бермаслик ... ўтишга қўймаслик... ушлаб қолмоқ. 
0- тескарисини қилмоқ,... таъқиқламоқ. 
23. Афсусланиш. 
2- ишининг нотўғрилигини англамоқ... хатосини тан олмоқ... айбини тан 
олмоқ... виждони қийналмоқ. 
1- тан олиш... инсон ишидан афсусланди ... 
0- хато қилмоқ - хатони тан олмоқ 
24. Муқаддас жой. 
2- мачит... худога илтижо қиладиган жой ... 
1- муқаддас жой 
0- бино ... уй ... қадимий ҳайкал... хона ... 
25. Тенги йўқ. 
2- ҳеч ким билан таққослаб бўлмайдиган ... ўхшаши йўқ... бебаҳо ... ҳеч 
кимга ўхшамайдиган. 
1- ҳаммадан яхши... энг аъло ... бетакрор... сифати бўйича... ким биландир 
солиштириш қийин. 
0- чегараси йўқ... буюк ... чиройли ... ўзига хос. 
26. Рози эмас. 
2- берилмайдиган... ҳеч нарса билан келишмайдиган ... ўз ҳуқуқини талаб 
қиладиган... қаршилик кўрсатадиган... 
1- ўзини хафа қилмайдиган... тўсқинлик қилувчи ... нимадир қилишга 
ҳалақит берувчи... 
0- ўзидан соқит қилмоқ ... уришишда ѐки суҳбатда ... ғалаба қилувчи... 
27. Кулфат 
2- бахтсизлик... ҳалокат... бахтсиз ҳодиса. 
1- ҳалокатга учраган одам... очлик ... қурғоқчилик... 
0- табиий офат... урилиш... 
28. Барқарор. 
2- мустаҳкам ... тиришқоқлик... характернинг иродавий хисла-ти... 
характер кучи ... ўз фикрида қатъий турадиган... инсон хулқ атвори.... 
1- Мардлик... эпчиллик... ўз фикрида қолмоқ... 0- ботирлик... қатъийлик. 
29. Биио. 
2-уй, ... қурилма ... архитектура қурилмаси ... қурилиш. 
1- қурилманинг махсус типи... махсус типдаги қурилиш... бошпана... 
0- уйга ўхшаш муассаса. 
30. Ачинмоқ. 
2- бошқага ҳамдардлик... ҳамдардлик... ўзганинг бахтсизлиги-га фикр 
билдирмоқ... ўзганинг бахтсизлигини тушуниш. 
1- ўзгани тушуниш, тинчлантирмоқ... ҳиссирт. 

---

0- ким ҳақидадир гамхўрлик қилмоқ... инсонга ачинмоқ... ин-сонни руҳий 
тушупмоқ. 
31. Сезиларли. 
2- билинарли ... бармоқлар билан ҳис қилмоқ 
1- ушласа бўладиган, сезса бўладиган 
0- совуқ... таққосланадиган. 
32. Кучли. 
2- ботир,... қўрқмас... ҳеч нарсадан қўрқмайдиган 
1- қатъий, ғалабага ишонадиган 
0- уришадиган... қўрқинчли 
33. Периметр. 
2- учбурчакнинг барча томонлари йиғиндиси ... ташқи тушунча 
1- геометрик тушунча 0-радиус 
34. Ваҳимали. 
2- ѐмонликдан /кулфат, бахтсизликлардан/ хабар бермоқ... ѐмонлиқдан 
хабардор қилмоқ... 
1- қўрқинчли... даҳшатли... нимадир қўрқинчли... 
0- жуда жаҳлдор... яхши эмас... қасоскор... ѐмонликни эслаб қолиш... 
35. Баландпарвоз гаплар. 
2- узун нутқ-узун ибора... чуқур маъноли ибора... катта ибора... 
1 - сўзнинг кўплиги... нутқ... сўзлар қатори... 0- цитата. ..нуткдан 
кўчирма... 
36. Тиқиштирмоқ. 
2- мажбур қилмоқ... керакмас нарсалар билан тўлдирмоқ... йўлга тўкиб 
қўймоқ,...
1- йўлни тўсмоқ... нарсаларни тўкмоқ... 
0- жойни эгалламоқ. ..девор билан тўсмоқ. .. 
37. Кўчирмачилик /плагиат/ 
2- маънавий қадриятлар дунѐсида ўғрилик... ўзгаларни асар -ларини 
ўзиники қилиб олиш... бошқаларни меҳнатидан /ғояларидан/ фойдаланиш... 
кимнингдир исмидан фойдаланиш... уни ўзиники қилиб олиш... 
1- ўзлаштирилган сўз... ўғрилаш... ѐки кимнингдир ғоясидан, ипшдан 
фойдаланиш... 
0- ўғрилик ҳамма жойда... ўзгаларнинг меҳнатини ўғирлайдиган одам... 
38. Санчмоқ. 
2- тешик қилмоқ... суқмоқ... орасидан ўтмоқ... туйнук қилмоқ 
1- ўткир нарсани киргизмоқ... пичоқ билан /тез/ уриш...
0-
39. пародия /ўхшатиш/. 
2- адабий жанр... кулдириш... мақсадида ҳажвий тақлид... 
1- ниманидир кулгили нарса қилиш ҳазил... тақлид...
0- 
40. Хотиржам 
2- мувозанатли... тинч... оғир 
1- кам ҳаяжонланадиган киши... ўзига ишонадиган... характер хислати... 

---

0- ўз соғлиғини сақпайдиган... яхши одам... бақирмайди...