Маърузалар матни I. Психодиагностика предмети, мақсади

Бавосита эсда олиб қолиш тажрибасининг қарори 
Эслаб 
қолиш учун 
берилган 
сўзлар 
Расмни 
танлаш 
вақти 
(сония) 
Расмни 
танлаш 
мотиви 
Қайта эсга 
тушириш 
Тўғри қайта эсга туширилган сўзлар болага турли ѐрдамчи воситалардан 
фойдаланиб эслаб қолиш жараѐнининг кучли ривож-ланганлигидан далолат 
беради (А.Н.Леонтьев, 1928). 
 
 
 
7.12. Пиктограмма методи 

---

Бевосита эсда олиб қолиш хусусиятларини пиктограмма, яъни расмли 
ассоциациялар методи орқали ҳам ўрганиш мумкин. Пиктограмма 
экспериментал-психологик тадқиқот усули сифатида биринчи марта 
Л.В.Занков (1935) томонидан қўлланилган. Синалувчи аниқ сўзни расмдаги 
тасвир орқали эслаб қолиши керак. Синалувчи сўз ва тасвир ўртасидаги 
алоқани ўйлаб топиши керак бу эса кейинчалик сўзни қайта эсга туширишига 
имкон беради. 
Расм ва сўз ўртасидаги ассоциатив алоқани шакллантириш жараѐнида 
инсон шундай мазмунли алоқаларни танлайдики, унинг фикрича, бу расмлар 
сўзни эслаб қолиш учун яроқли бўлади. (А.Р.Лурия, 1967). Шунинг учун ҳам 
бу методика орқали тадқиқот ўтказиш фақатгина ассоциатив, бевосита 
хотира хусусиятларинигина эмас, фикрлаш фаолияти характери, тушунчали 
тафаккурнинг ривожланиш даражаси ҳақида ҳам билиш имконини беради. 
(С.В.Лонгинова, С.Я.Рубииштейн, 1972, Б.Г.Херсонский, 1988). 
Методикаиинг мазмуни пгундан иборатки, синалувчи аниқ бир сўзни - 
тушунчани эслаб қолиш учун ўзи мустақил расм ѐки схема чизади. Бу 
чизилган расм ѐки схема кейинчалик сўзни - тушунчани эсга туширишга 
ѐрдам бериши керак. Алоҳида ҳарф ѐки сўзларни ѐзиш тавсия этилмайди. 
Тажриба ўтказиш учун олдиндан тайѐрланган қоғоз вароғи ва қалам керак 
бўлади. 
Синалувчига қуйидаги кўрсатма берилади: «Мен сизга сўзларни айтаман, 
сиз бўлсангиз уларни эслаб қолиш учун кичикроқ расм чизиб олинг. Расм 
чизиш тезлиги ва расмнинг сифати сизни хавотирлантирмасин. Асосийси, сиз 
кейин расмга қараб турйб, эслаб қолиш учун қандай сўзлар берилганлигини 
айтсангиз бўлди». 
Сўзлар (ѐки сўз бирикмалари) қуйидагилар бўлиши мумкин: 
Қувноқ байрам Кўр бола 
Тараққиѐт
Гаранг кампир Қоронғу тун Ғамгин 
Уруш Оғир иш 
Ҳокимият 
Қаттиқ кўл ўқитувчи Совуқ қотаѐтган қиз
Қўрқинч 
Қорни оч одам Касал аѐл Дўстлик 
Бола қанчалик ѐш бўлса, топширикни бажаришга у шунчалик қийналади. 
Бу уларда тафаккурнинг аниқ услуби, механиқ хотира устунлиги, расм чизиш 
малакаларининг етарлича ривожланмаган-лиги билан боғлиқ. Лекин 11-12 
ѐшдан болалар материатяинг қисмлари ўртасида боғланишлар
(ассоциация) ўрнатишда кўринадиган англанган операциялар асосида 
эслаб қола бошлайдилар. 
Тадқиқот мобайнида қуйидаги қисмларни ўз ичига оладиган қарор 
тўлдирилади (13-жадвал). 
13-жадвал