Маърузалар матни 1-мавзу: Ижтимоий статистиканинг назарий асослари

4. Статистика фанининг усуллари
Статистиканинг умумий назарияси оммавий ҳодисаларни статистик ўрганишнинг умумий тамойилларини ва методларини яратиш билан шуғулланади. Ижтимоий статистика аҳолилинг турмуш тарзини ва бошқа социал муносабатларни ифодаловчи кўрсаткичлар тизимини шакллантириш билан шуғулланади. Макроиқтисодий статистика мамлакатда рўй бераётган макроиқтисодий ўзгаришларнинг миқдорий томонларини ўрганса, микроиқтисодий статистика — фирма ва корхоналар даражасидаги ҳодисаларнинг миқдорий томонларини ўрганади.
Ҳар қандай фан ўз объектиини маълум усуллар ёрдамида ўрганади. Барча фанлар учун умумий усул – диалектик усулдир. Чунки бу усул ижтимоий ҳодисаларнинг ривожланиш жараёнида ўзаро боғланган ҳолда ўрганишни тақозо этади.
Статистика диалектиканинг қонун-қоидаларига асосланиб ўзининг хусусий усулларини яратган. Статистиканинг ўз хусусий усуллари ёрдамида предметини ўрганиши статистик методологияни ташкил этади.
Исталган оммавий ҳодиса ва воқеалар тўғрисида маълум бир хулосага келиш учун биз, биринчи навбатда. улар ҳақида маълумотлар тўплашимиз, иккинчидан тўпланган маълумотларни тартибга солиб, уларни жадвалларга жойлаштирамиз ва графикларда тасвирлаймиз, учинчидан, олинган ва ҳисобланган кўрсаткичларни ҳар томонлама таҳлил қилишимиз керак Мана шу шартларни тўлиқ бажарсак, ўрганилаётган оммавий ҳодиса ва воқеалар тўғрисида объектив хулосага келишимиз мумкин. Шунинг учун ҳам ҳар қандай статистик текшириш статистик кузатиш, жамлаш ва гуруҳлаш ҳамда статистик тахлилдан иборат уч босқичга бўлинади:

• 
  статистик кузатиш;
  
• 
  Кузатиш материалларини бирламчи қайта ишлаш, сводкалаш ва гуруҳлаш;
  
• 
  Олинган маълумотларни таҳлил этиш;
  

Статистиканинг усуллари:

• 
  Оммавий кузатиш усули;
  
• 
  Статистик сводкалаш ва гуруҳлаш усули;
  
• 
  Умумлаштирувчи кўрсаткичлар ёрдамида таҳлил этиш усули;
  
• 
  Статистика маълумотларни жадвал ва графиклар кўринишида тасвирлаш.
  

Текширишнинг ҳар бир босқичида махсус статистик методлар қўлланилади. Биринчи босқичда - статистик кузатиш методи, иккинчи босқичда – жамлаш ва гуруҳлаш методлари, статистик жадваллар ва графиклар, учинчи босқичда турлиумумлаштирувчи кўрсаткичларни (мутлоқ, нисбий ва ўртача миқдорлар, динамика кўрсаткичларини таҳлил қилиш баланс, индекс ва бошқа) ҳисоблаш ва таҳлил қилиш методлари.
Илмий жиҳатдан асосланган статистик тадқиқот бу тўртала усулнинг чамбарчас равишда олиб борилишини тақозо этади. Статистик тадқиқотнинг бошланғич босқичи статистик кузатиш ҳисобланади.