Ma’ruzalar manti Mualliflar: dots. Qobilov S. S. k o’q. Samatov J. A. Samarqand – 2011

Ma’ruza bayoni  

     Programma ta’minotini yaratishda foydalanuvchi va programma (tizim) 

orasidagi muloqot turini, ya’ni foydalanuvchi interfeysini tashkil qilish muhim 

masalaga aylandi. Buning sabalari quyidagilardir: 

•  Kompyuter bilan muloqot qilish jarayoni foydalanuvchiga qo’shimcha 

noqulayliklar yaratmasligi kerak; 

•  Muloqot paytida aktivlik (iteraktivlik) programmadan foydalanuvchiga va 

teskarisi, foydalanuvchidan programmaga o’tishi maqsadga muvofiq; 

•  Interfeysni qulay va tushunarli formalarini ishlab chiqish va standartlash 

uchun yangi metod va vositalarni loyihalash talab qilinadi.  

     Zamonaviy integrallashgan tizimlar (Delphi, VBA, C++, Java) muhitida 

foydalanuvchi interfeysi quyidagi elementlar yordamida loyihalanadi va ishlab 

chiqariladi:   

•  Ro’yxat; 

•  Tahrirlash satri;  

•  Nishon; 

---

 

76 

•  Menyu; 

•  Opsiya;  

•  Esga solish (ko’rsatma); 

•  Instrumentlar paneli: knopkalar, ro’yxatlar va ular bilan bog’liq bo’lgan 

amallar; 

•  Holat satri va hokazo. 

     Bunday tizimlarning yana bir xususiyati ilovalarni (Application) juda tez ishlab 

chiqarish vositalar va metodlarga ega ekanligidir. Ana shunday texnologiyalardan 

biri vizual (ayonli, ko’rinarli) programmalash hisoblanadi.  

     Vizual programmalashning asosida oynali iterfeys va vizual dizayn (oro 

berish) prinsiplari yotadi. “Sichqoncha” manipulyatori vizual (ayonli) ob’ektlar 

(piktogramma, rasm, panel) yordamida turli xil ilovalarni tashkil qilishga yordam 

qiladi. Dasturlash bu usulining yana bir qulayligi programmaviy modullardan 

foydalanib ilovalar yaratish va “satrma- satr” (operatorli) programmalashni 

qisqartirishga asoslanadi. Bular natijasida programma tuzish jarayoni vizuallash-

tiriladi. Ko’rsatilgan xususiyatlarga ega bo’lgan muhitlardan biri Delphi tizimi va 

uning vizual programmalashga mo’ljallashgan usul va vositalarini tahlil qilamiz.  

     Delphi muhitida ish ob’ektga-mo’ljallangan programmalash texnologiyasi va 

programmalash jarayonini vizuallashtirishga asoslanadi. Bu jarayonning negizida