Ma’ruza№3 3-Mavzu: Axborotlarni kodlash va dekodlash Mashgʻulot rejasi

MATN KODLASH 

Raqamli  ma'lumotlarning  eng  keng  tarqalgan  turi  matndir.  Qanday 

kodlangan?  Bu  jarayonni  tushuntirish  juda  oson.  Bir  harf,  tinish  belgisi,  raqam 

yoki  belgi  bir  yoki  bir  nechta  bayt  bilan  kodlanishi  mumkin,  ya'ni  kompyuter 

ularni  nol  va  noyob  ketma-ketlik  sifatida  ko'radi  va  so'ngra  kiritilgan  tanib  olish 

algoritmiga  muvofiq  ekranda  ko'rsatiladi.  Kompyuter  matni  -  "ASCII"  va 

"UNICODE" ning "shifrlash" uchun ikkita asosiy dunyo standarti mavjud. 

ASCII  tizimida  har  bir  belgi  faqat  bitta  bayt  bilan  kodlangan.  Ya'ni,  ushbu 

standart  orqali  siz  256  belgigacha  "shifrlash"  mumkin  -  bu  dunyo  alifbosining 

aksariyat  qismini  ifodalaydi.  Albatta,  mavjud  barcha  milliy  alifbo  tizimlar  ushbu 

manbaga  mos  kelmaydi.  Shuning  uchun,  har  bir  alifboda  shifrlashning  o'z  "quyi 

tizimi"  mavjud.  Imzo  tizimlarining  yordami  bilan  axborotni  milliy  kodlash  uchun 

moslashtirilgan  kodlash  mavjud. Biroq, ushbu  tizimlarning  har biri, o'z  navbatida, 

xalqaro  darajada  qabul  qilingan  global  ASCII  standartining  ajralmas  qismi 

hisoblanadi. 

---

 

ASCII  tizimida  256  ta  belgidan  iborat  ushbu  manba  ikki  qismga  bo'linadi. 

Birinchi  128  ingliz  alifbosiga  belgilangan  belgilar  (a  dan  zgacha  harflar), 

shuningdek  raqamlar,  asosiy  tinish  belgilar  va  boshqa  ba'zi  belgilar.  Ikkinchi  128 

bayta, o'z navbatida, milliy xat tizimlarida saqlanadi. Bu ruscha, xitoycha, arabcha, 

yaponcha, xitoycha va boshqa nodir bo'lmagan alfavitlar uchun "quyi tizim" dir. 

Ularning  har  biri  alohida  kodlash  jadvali  sifatida  taqdim  etiladi.  Boshqacha 

qilib  aytganda,  ikkita  alohida  "milliy"  jadvalda  turli  xil  harflar  va  belgilar  uchun 

bir  xil  bit  majmuasi  javobgar  bo'lishi  uchun  (va,  odatda,  shunday  bo'ladi)  sodir 

bo'lishi 

mumkin. 

Bundan 

tashqari, 

turli 

mamlakatlarda 

IT-sohaning 

rivojlanishining  o'ziga  xos  xususiyati  bilan  bir  qatorda  ular  ham  farqli.  Misol 

uchun,  ikki  kodlash  tizimi  rus  tilida  keng  tarqalgan:  Windows-1251  va  KOI-8. 

Birinchisi keyinchalik paydo bo'ldi (operatsion tizim bilan bir qatorda, bunga rozi 

bo'lmagan),  ammo  hozir  ko'plab  IT  mutahassislari  uni  ustuvor  vazifa  sifatida 

ishlatishadi.  Shuning  uchun,  rus  tilida  matnni  o'qish  kafolatlanishi  uchun 

kompyuter,  har  ikkala  jadvalni  ham  to'g'ri  bilishi  kerak.  Ammo,  odatda,  bu  bilan 

hech  qanday  muammo  yo'q  (agar  kompyuter  zamonaviy  operatsion  tizimga  ega 

bo'lsa). 

Matnni  kodlash  usullari  doimo  takomillashtirilmoqda.  Belgilar  uchun  faqat 

256  qiymatni  ishlaydigan  "bir  baytli"  ASCII  tizimidan  tashqari,  "ikki  baytli" 

UNICODE  tizimi  ham  mavjud.  16-darajadagi  2-darajali  matnli  kodlashni  amalga 

oshirish  imkonini  beradi,  ya'ni  65  ming  536  ni  hisoblash  oson.  Bu  esa,  o'z 

navbatida,  dunyoning  barcha  mavjud  milliy  alifbolarini  amalda  kodlash  uchun 

---

resurslarga  ega.  UNICODE-dan  foydalanish  "klassik"  ASCII  standartidan 

foydalanishdan kamroq.