Ma’ruza№14 nutq uslublari punktuatsiya

Didaktik maqsadlarga ko’ra insholar ikki xil bo’ladi: a) ta’limiy insholar; b) sinov insholari.
Ta’limiy insholar sinfda yoki uyda o'quvchi tomonidan yozilib, ijodiy fikr yuritishga, mavzuni to’gri bayon qilishga qaratiladi.
Sinov insholari o'rganilgan mavzularga doir bilimlarni, insho yozish ko’nikma va malakalarni sinash uchun yirik mavzular tugagandan so’ng, choraklar yoki o’quv yili oxirida o’tkaziladi.


Bilib oling. Insho arabcha so‘z bo’lib, «yaratish», «bino qilish», «qurish» ma’nosini beradi. Hozirgi tilimizda bu so‘zning ma’nosi ancha torayib, asosan, o‘quvchi va talabalar tomonidan yoziladigan «ijodiy yozma ish» ma’nosida qo‘llanadi.

Insho muallifning ma’lum bir mavzu asosida o‘z fikrlarini yozma shaklda bayon qiluvchi kichik bir asardir. Inshoda muallifning so‘z qo‘llash mahorati, fikriy, tafakkuriy ko‘nikmasi, bilim va dunyoqarashi, savodi namoyon bo‘ladi.

Insho mazmun-mohiyatiga ко‘ra 3 turli bo‘ladi:
1. Adabiy mavzudagi insholar.
2. Adabiy-ijodiy mavzudagi insholar.
3. Erkin mavzudagi insholar.
Adabiy mavzudagi insholarga adabiyot darsligida qayd qilingan, o'qituvchi tomonidan tushuntirilgan mavzular asosida yoziladigan insholar kiradi.
Muayyan badiiy asar yoki undagi qahramonlar haqidagi insho adabiy mavzudagi inshodir. Bunday mavzudagi inshoda biror asar yoki qahramonlar taqdiri tahlil qilinadi.
Mavzular: 1. «Alpomish» dostonida qahramonlik tasviri. 2. A. Qodiriy — tarixiy romanlar ustasi. 3. H.Olimjon — lirik shoir. 4. A. Qahhor — kichik hikoyalar ustasi. 5. «Mehrobdan chayon» romanida xonlik tuzumi illatlarining fosh etilishi.
Adabiy-ijodiy mavzulardagi insholarga adabiyot darslarida o'tilgan ma’lumotlarga o'quvchining ijodiy munosabati (shaxsiy fikrlari) qo'shib ifodalanadigan insholar kiradi.
Adabiy-ijodiy mavzudagiinshoda biror badiiy asar va unda ishtirok etuvchi qahramonlar taqdirini tahlil qilishda o'quvchi o‘z mustaqil fikri bilan yondashadi. Ya’ni adabiy-ijodiy inshoda ijodiy fikrlashga katta e’tibor beriladi. Bu insho turining adabiy mavzudagi inshodan farqi ham ana shunda. Mavzular: 1. Men sevgan adib. 2. «Sen yetim emassan» she’ridan olgan taassurotlarim. 3. Zulfiya — men sevgan shoira.