Ma’ruza. Yopishqoq suyuqliklar harakati

23.5. Suyuqlik va gaz oqimidagi jism.
Suyuqlik yoki gazda harakatlanuvchi jismga kichik tezliklarda ishqalish kuchi asosiy qarshilik kuchi bo’lsa, katta tezliklarda jism orqasida uyurma hosil bo’lib (102-rasm), old tomonda P₁ va orqada P₂ bosim farqi PP₁P₂>0 bo’ladi. Bu bosim farqi qarshilik kuchini keltirib chiqaradi. Suyuqlik yoki gaz harakatlanib jism harakatsiz bo’lganda ham shu kabi jarayon va hodisalar ro’y beradi .

Ularning nisbiy harakat tezligi ortishi bilan "Peshona qarshiligi" ortadi. Uyurma hosil bo’lib, P bosim hosil bo’lishini tajribada kuzatish mumkin. Suyri shaklli jismlarda uyurma kam hosil bo’lib, pP₁P₂ kichrayadi. Muhitning jismga ta’sirini Nyuton formulasi yordamida hisoblanadi.

(1)

c- peshona qarshilik koeffisienti zichlik, v-jism va suyuqlikning nisbiy tezligi, S- harakat yo’nalishiga perpendikulyar yo’nalishda jismning kesim yuzi.

Peshona qarshiligi koeffisienti c disk uchun 1, shar uchun 0,48, yarim shar uchun 1,43, suyri shaklli jism uchun esa 0,05 ga teng ekanligi tajribada aniqlangan. Erkin tushayotgan jismda g ortishi bilan qarshilik kuchi ortadi va bu tezlikni kamaytirish tomon yo’nalgan bo’ladi. Havoning jismga qarshilik kuchi F uning og’irlik kuchiga tenglashsa PF jism tekis (inersiya bilan) tusha boshlaydi.

Jismning hajmi kattalashishi va massasi kamayishi bilan unga bo’ladigan harakatdagi suyuqlik yoki gazning qarshiligi ortadi.