Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

Tabiiy suvlarning kimyoviy tarkibiga ko’ra O.A.Alyokin tasnifi
Bu tasnif 1946 yilda e’lon qilingan. Ushbu tasnif ikkita tamoyilga asoslanadi. Tasnifning birinchi tamoyilida ionlarning qaysi birining miqdor jihatdan ko’pligiga e’tibor qaratilsa, uning ikkinchi tamoyilida esa ionlar orasidagi munosabatlar mezon qilib olingan.
Mazkur tasnifda O.A.Alyokin barcha tabiiy suvlarni, shu jumladan daryo suvlarini ham, ular tarkibidagi anionlar miqdoriga bog’liq holda quyidagi uchta sinfga bo’lgan:
1) gidrokarbonatli (karbonatli) suvlar: ularda NSO₃' va SO₃'' anionlari miqdori boshqa anionlarga nisbatan ko’p bo’ladi;
2) sulfatli suvlar, ularda SO₄'' anionlari miqdori ko’p bo’ladi;
3) xloridli suvlar, ularda Cl' anionlari ko’p bo’ladi.
Yer yuzasidagi daryolarning juda katta qismi gid­rokabonatli suvlar sinfiga mansubdir. Ulardan so’ng sul­fatli suvlar va oxirida xloridli suvlar sinfi turadi.
Tasnifda ajratilgan har bir sinf suvdagi kationlar mikdoriga karab quyidagi uchta guruhga bo’linadi:
a) kaltsiyli (Ca²⁺);
b) magniyli (Mg²⁺) ;
v) natriyli (Na⁺).
Ushbu guruhlarning har biri o’z navbatida, ionlarning o’zaro miqdoriy munosabatlariga qarab, ya’ni ionlar orasidagi mg-ekv/l nisbatlar bo’yicha to’rtta tipga bo’linadi.
Tabiiy suvlar birinchi tipga mos bo’lishi uchun quyidagi shart bajarilishi kerak: HCO₃^->Ca²⁺+Mg²⁺, ya’ni suv tarkibidagi gidrokarbonatlar miqdori kaltsiy va magniy ionlarining yig’indisidan katta bo’lishi lozim. Odatda ushbu tipga kiruvchi tabiiy suvlar ko’pincha kam minerallashgan bo’ladi. Lekin, ayrim oqmas ko’llarda ular yuqori darajada minerallashgan bo’lishi ham mumkin.
Ikkinchi tipga mansub bo’lish uchun esa HCO₃^- < Ca²⁺ + Mg²⁺< HCO₃^- + SO₄^2- sharti bajarilishi kerak. Ushbu tipga kichik va o’rtacha minerallashgan daryolar, ko’llar va yer osti suvlarini kiritish mumkin.
Uchinchi tipda esa ionlar orasida quyidagi miqdoriy munosabat amalga oshishi lozim: HCO₃^-+ SO₄^2- < Ca²⁺ + Mg²⁺ yoki Cl^- > Na⁺. Ushbu tipga okeanlar, dengizlar va quruqlikdagi tarkibi yuqori darajada minerallashgan ko’llar suvlari kiradi.
To’rtinchi tip o’ziga xos bo’lib, unda HCO₃^- = 0 sharti bajarilishi lozim, ya’ni bu tipdagi suvlarda gidrokarbonatlar ishtirok etmaydi. Ushbu tipga botqoqliklardagi, vulqonlar kraterlaridan oqib chiqadigan suvlar hamda sanoat korxonalarining kuchli darajada ifloslangan oqava suvlari misol bo’la oladi.
Tabiiy suvlar, masalan, daryo suvi gidrokimyoviy tarkibiga ko’ra O.A.Alyokin tasnifi bo’yicha gidrokarbonat sinfiga, kaltsiyli guruh, ikkinchi tipga xos deyilsa, u - ko’rinishda yoziladi.