45
davlatni zaiflashtirdi. Xettalar va Ossuriya tomonidan katta hududlari
istilo qilingan Mitanni shimoliy Mesopotamiyadagi kichik bir
davlatchaga aylanib qoldi. Qachonlardir qudratli davlat qoldig’i
sifatida Mitanni Ossuriya tomonidan tugatildi.
M.a. XIII asr o’rtalarida Bolqon yarim orollaridagi o’zini frigiyali
deb atagan qabilalar Kichik Osiyoga kirib keldilar. Yuz yildan keyin
boshqa Bolqon qabilasi Qora dengiz bo’yi briglari Kichik Osiyoga
kelib bu yerdagi birinchi to’lqin frigiyaliklarni qisman assimilyatsiya
qilib, qisman siqib chiqardi. Yangi birlik frigiyaliklar Ilion (Troya)
shahrini to’la buzib tashladilar. M.a. VIII asr o’rtalarida Frigiya davlati
amalda butun Kichik Osiyoni Egey dengizidan Tavr va Urartugacha
bosib olib o’zini gullab yashnagan pallasiga kirdi. M.a. 675 yilda
kimmeriy va Urartu ittifoqchi qo’shinlarini zarbasi ostida Frigiya
davlati quladi. Frigiyada o’ziga xos madaniyat shakllangan edi.
Frigiya mabudalari Attisa va Buyuk ona Kibela antik madaniyatga
kuchli tasirini o’tkazdilar.
Poytaxti Sard bo’lgan Lidiya podsholigi taxminlarga ko’ra
eramizdan avvalgi XII asrda Anatoliyaga egey-bolqon bosqinlaridan
keyin xett kolonistlari, mahalliy liviya qabilasi bo’lgan meonlar
tomonidan tashkil etilgan. Eramizdan avvalgi VIII asrda Lidiya
Frigiyaga bo’ysunadi. 675-yildan Lidiya mustaqil bo’ldi. Biroz vaqt
o’tmay Lidiyaga kimmeriylar bostirib kirdi. Lidiya podshosi
Ossuriyaga yordam so’rab murojaat qildi va uning hokimiyatini
rasman tan oldi. M.a. 654-yil Lidiya zaiflashgan Ossuriya tarkibidan
chiqib Misr bilan ittifoq tuzdi. Eramizdan avvalgi 644 yilda
kimmeriylar Sardni bosib oldilar. Skif-Ossuriya urushi Lidiyaning
mustaqil bo’lishiga imkon yaratdi. Lidiya Likiyadan tashqari Galis
daryosidan g’arbdagi butun Kichik Osiyoni bo’ysundirdi. Lidiya
dunyoda birinchi bo’lib oltin va kumushning tabiiy qo’shilmasi-
elektradan (m.a. VII asr) tanga zarb qildi va oltin tanga VI asrda zarb
qilindi. M.a. VI asrda Lidiya Fors davlati tarkibiga kirdi.
Tavr tog’laridan va Frot daryosining o’rta oqimining Misrgacha
bo’lgan Sharqiy o’rtayer dengizi qirg’ogi hududi
va Suriyani qadimda
yunonlar Finikiya va Falastin deb nomladilar. Qadimda bu hududning
katta qismini Xanaan deb atalgan dengiz qirg’ogi tashkil etardi.
M.a. IV ming yillik oxirida Sharqiy o’rtayer dengizi qirg’ogi
jamoalarida hunarmandchilik va dehqonchilik rivojlanadi va m.a. III
ming yillikda shahar tipidagi manzilgohlar paydo bo’ldi. Ana shunday
shaharlardan Finikiyada yuzaga kelgan Bibl, Ugarit, Sidon va Tirlarni
48
podsholigini tashkil qiladilar. Uning poytaxti yangi qurilgan Samariya
shahri bo’lgan. Dovud sulolasi hukmdor bo’lgan Quddus podsholigi
uning bosh qabilasi nomi bilan Yahudiya deb atalgan. Ikkala podsholik
ham bir-biri bilan dushmanchilik munosabatida bo’lib vaqti-vaqti bilan
konfederatsiya
tashkil
qiladilar.
Yahudiyani
parchalanganidan
foydalangan Misr Falastinga yurish qilib Yahudiya va Isroilni bosib
oladi.
M.a. VIII asr o’rtalarida Ossuriya Damashq va Isroil davlatlarini
tor-mor qiladi. Tir-Sidon podsholigining katta qismi Ossuriya
tomonidan bosib olinib, tobe hududga aylantiriladi. Ossuriyaning
g’arbiy qismiga skiflarning hujumi Sharqiy o’rtayer dengizi qirg’og’ida
Ossuriya hukmronligiga chek qo’yadi. Ossuriyaning halokatidan keyin
Sharqiy o’rtayer dengizi Misr va Bobil o’rtasidagi raqobat maydoniga
aylanadi. Misr va Bobil o’rtasidagi raqobat oxir-oqibatda m.a. 587-
yilda Yahudiyani halokati, yahudiylarning Mesopotamiyaga asir qilinib
olib ketilishi, butun Sharqiy O’rtayer dengizini Bobilga tobe bo’lishi
bilan yakunlanadi. M.a. 539-yilda ahamoniylar tomonidan Bobilni
bosib olinishi bilan bu hududda forslar hukmronligi o’rnatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: