ma’ruza. Portfolio shaklida o’quv natijalarini nazorat qilish va baholash tizimi Reja

Qo‘shimcha ta’lim muassasalari va turli xil o‘quv kurslaridagi mashg‘ulotlar. Ta’lim muassasasi yoki tashkilot nomi, o‘qish muddati va natijalari keltiriladi.
Olimpiada va tanlovdagi ishtiroki. Tadbir nomi, o‘tkazilgan vaqti va talabaning natijasi qayd etiladi.
Ilmiy anjuman, seminarlardagi ishtiroki. Tadbir mavzusi, tadbirni o‘tkazgan tashkilot, o‘quv muassasasi nomi va talaba ishtiroki shakli.
Sport bo‘yicha natijalari. Sport musabaqalaridagi ishtiroki, sport razryadining mavjudligi.
Boshqa faoliyat turlari.
Taqrizlar portfoliosi. Talabaning turli sohadagi faoliyati bo‘yicha o‘qituvchi, ota- onasi, kursdoshlari, qo‘shimcha ta’lim tizimi xodimlari va boshqa shaxslarning xulosalari, taqrizlari hamda talabaning faoliyati va uning natijalari bo‘yicha o‘z tahlillaridan iborat bo‘ladi.
Afzalliklari: Bu portfolio talabani o‘quv-tarbiyaviy va kelajakdagi faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlarni anglash darajasini kuchaytiradi hamda o‘z-o‘zini baholash mexanizmini yaratib beradi.
Cheklanishlari, kamchiliklari: To‘plangan materiallarni bir shaklga keltirish va hisobga olishning murakkabligi.
Taqrizlar portfoliosining namunaviy tarkibi:
bajarilgan ishlar sifati bo‘yicha taqrizlar;
qo‘shimcha ta’lim muassasasining ijodiy guruhlaridagi ishlari, ilmiy-amaliy anjumanlardagi chiqishlari bo‘yicha taqrizlar.
talabaning o‘z faoliyati bo‘yicha xulosalari, baholari;
keyingi faoliyati yoki keyingi bosqichdagi o‘qishni qanday tashkil etish bo‘yicha talabaning o‘z xulosalari;
amaliyotlar bo‘yicha tavsiya xatlar;
boshqa sohalar bo‘yicha taqriz va xulosalar.
Yuqorida taklif etilgan portfolio modellarini tahlil qilgan va chuqur o‘rgangan holda murakkab portfolio, ya’ni barcha modellarni birgalikdagi shaklida yoki oddiy, ushbu portfolioning bittasini yuritish mumkin.
Amalda portfolioning quyidagi turlaridan foydalanish mumkin:

1. 
   «Portfolio-kollektor». Bu portfolio talaba muallif bo‘lmagan materiallardan iborat bo‘ladi. Bunga o‘qituvchi tomonidan tavsiya etilgan adabiyotlar, qo‘llanma va ko‘rsatmalar, elektron o‘quv adabiyotlari, o‘quv-vizual materiallar, maqolalar, lug‘atlar yoki talabaning o‘zi mustaqil topgan adabiyotlar hamda boshqa o‘quv materiallari kiradi.
   
2. 
   «Jarayon portfoliosi» talaba tomonidan o‘quv, uslubiy, ilmiy-izlanish, ijodiy, axborot va ijtimoiy loyihalarni bajarish jarayonida erishgan bilimi va malakalarini mustaqil qo‘llash malakasini namoyish qiladi. Portfolio talabaning loyihalash jarayonidagi barcha bosqichlarni: muammoni aniqlash, loyihani ishlab chiqish, loyiha bo‘yicha faoliyatni rejalashtirish va tashkil etish, texnologik bosqich (loyihani amalga oshirish), yakuniy bosqich, taqdimot va loyihani baholashni o‘z ichiga olishi kerak.
   

«Ko‘rsatkichlar portfoliosi» talabaning biror bir soha bo‘yicha mahoratini va ko‘rsatkichlarini jamlash hamda ko‘rsatish maqsadida yaratiladi. Unga talabaning o‘zi yoki ustozi tomonidan tanlagan eng yaxshi ijodiy ishlaridan namunalar qo‘yiladi.
«Baholash portfoliosi» talabaning olgan bilimlari va malakasini nazorat qilish maqsadida tuziladi va u turli xil nazorat materiallaridan: nazorat ishlari, testlar, sxemalar, krossvordlar va boshqa topshiriqlardan iborat bo‘ladi. Baholash portfoliosi o‘qituvchi tomonidan mustaqil tuziladi va uni rejalashtirilgan, maqsadga yo‘naltirilgan natijaga erishish uchun o‘z vaqtida talabalarga taqdim etishi talab etiladi.
«Yutuqlar portfoliosi» talabaning o‘quv-tarbiyaviy jarayondagi eng yaxshi ishlari va yutuqlarini ko‘rsatuvchi hujjatlardan tashkil topadi. Bu portfolioga talaba o‘z xohishi bilan o‘zining eng yaxshi loyihalarini, olgan tashakkurnomalari, maqtov yorliqlari, diplomlari, taqrizlar va o‘z faoliyatini namoyish qiluvchi rasmlarni kiritishi mumkin.
«Talabaning elektron portfoliosi» - e-Portfolio. Keyinga vaqtlarda rivojlangan davlatlarida e-Portfolio deb nomlanuvchi «Talabaning elektron portfoliosi» keng qo‘llanilmoqda. Bu oddiy Word formatidagi papka bo‘lmasdan, maxsus multimedia tizimida yaratilgan «portfolio» hisoblanadi. Talaba uni osonlik bilan to‘ldirishi, tahlil qilishi, yangi materiallarni joylashtirishi, o‘zi tanlagan axborotlarni boshqarishi mumkin. e-Portfolioning uch xil shakli tavsiya etiladi:
Rivojlantirish portfoliosi- developmental (rivojlanishning xususiy kompetensiyasi).
Erishgan yutuqlar portfolisi - assessment.
Namoyish portfolisi – showcase.
Rivojlantirish portfolisi (developmental) - shaxsiy yutuqlar va kamchiliklar refleksiyasi uchun qo‘llaniladi. Bu bosqichda talaba va o‘qituvchi o‘rtasida o‘zaro aloqa, munosabat, ta’sir asosiy rol o‘ynaydi.
Erishgan yutuqlar portfolisi (assessment) - talabaning fan bo‘yicha erishgan yutuqlari va bilimini aniq va to‘g‘ri baholash uchun xizmat qiladi.
Namoyish portfolisi (showcase) - o‘quv kursini yakunida yaratiladi va talabaning olgan bilimlarini (tayyor kadr sifatida) potensial ish beruvchiga taqdim qilish yoki o‘qishni davom ettirishga tavsiya etish maqsadida tashkil etiladi. Bu turli ko‘rinishdagi Curriculum Vitae hisoblanadi.
e-Portfolio yuqorida keltirilgan uch variantning birgalikdagi ko‘rinishida ham bo‘lishi mumkin. Bunda multimedia axborotlardan ham foydalaniladi.
e-Portfolio talabaning o‘zlashtirishi va turli sohalardagi erishgan yutuqlari monitoringini yuritishning prinsipial yangi, refleksiyaga asoslangan vositasi bo‘lib, talaba bilimi natijalarini ball tizimida emas, balki sifat jihatdan baholash imkonini beradi. e- Portfolioni yaratish uchun maxsus dasturlar ishlab chiqilgan, masalan Angel qobig‘i.
«On-line-portfolio» turli ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Masalan:
kursning umumiy saytida buning uchun maxsus ajratilgan bir qancha hujjatlar va materiallarni yuklash orqali talaba tomonidan tuzilishi mumkin;
talabaning shaxsiy veb-varag‘ini yaratish orqali tuzilishi va unga o‘quv kursi bo‘yicha o‘z tushunchalari asosidagi hisobotlar kiritilishi mumkin.


Talaba portfoliosini baholash mezonlari
Talaba o‘z-o‘zini baholashda o‘z faoliyatiga tanqid nuqtai nazaridan qarashi, nima uchun aynan ushbu bo‘lim yoki mavzularni tanlaganligini o‘zi mantiqan bilishi, bu uning ushbu fan bo‘yicha umumiy bilimida qanday rol o‘ynashi mumkinligini ifoda etishi kerak.
«Portfolio» yaratishdagi eng murakkab masala - taqdimotga loyiq materiallarni tanlash, ushbu materiallarga tushunarli tilda, ravon, mantiqan mazmunga boy va qisqa izoh yozish hisoblanadi. Materiallarni to‘g‘ri tanlash, ularga izoh yozish hamda uni ob’ekiv baholashda quyidagi savollardan foydalanish mumkin:
Talaba faoliyati bo‘yicha savollar:

• 
  Portfolioga material tanlashda siz qanday ishlarni amalga oshirdingiz?
  
• 
  Nimaga erishdingiz, nimalarda qiynaldingiz?
  
• 
  Portfolioda siz qiynalgan biror material bormi?
  
• 
  Sizda portfolio yaratish bo‘yicha mos namuna bormi?
  
• 
  Axborotlarni qanday tashkil qildingiz?
  
• 
  Muammolarni qaytadan yorita olasizmi (topshiriqni yanada oddiyroq so‘zlar bilan)?
  
• 
  Qaysi so‘zlar, iboralar bu erda ahamiyatlliroq bo‘ldi, nima uchun?
  
• 
  Muammoni qayta yoritish qanchalik ratsional bo‘ldi?
  
• 
  Bu masala, muammo qanday savollarni keltirib chiqarishi mumkin?
  
• 
  Siz ushbu savollarga yaqinroq savollar tuza olasizmi?
  
• 
  Ushbu masalani yoki muammoni hal etishda siz uchun nimalar eng qiyin kechdi?
  
• 
  Ushbu masalani, muammoni echish bilan siz qanday yangi bilimlarga erishdingiz?
  
• 
  Hayotda ushbu masala, muammogo o‘xshash holatlar bo‘lishi mumkinmi?
  
• 
  Siz tavsiya etgan javob ushbu muammo echimining yagona yo‘limi?
  
• 
  Guruhiy ishlashga qanday munosabat bildirasiz?
  
• 
  Mashg‘ulotda sizga nimalar yoqadi, nimalar yoqmaydi?
  
• 
  Ushbu masala sizning fan bo‘yicha bilimlaringizni yanada
  

ortdirishda foydali bo‘ladimi?

• 
  Ota-onalar yoki taqrizchilarga savollar bera olasizmi?
  
• 
  «Portfolio»dan sizning birinchi taasurotingiz qanday? O‘qituvchi faoliyati bo‘yicha savollar:
  
• 
  Talabaning «portfolio» materiallarini taqdimot qilishida sizni nimalar hayron qoldirdi, siz kutmagan holatlar bormi?
  
• 
  O‘z ishingizdan faxrlanish hissi bormi?
  
• 
  O‘z talabangizga kelajakda yordam berish uchun nimalar qilmoqchisiz?
  
• 
  «Portfolio» materiali qanchalik aniq va mantiqan to‘g‘ri tashkil etilgan?
  
• 
  «Talaba» o‘z portfoliosini qanchalik mustaqil yaratdi?
  
• 
  «Portfolio»ni tuzishda sizdan tez-tez maslahat oldimi?
  
• 
  «Portfolio»ni tuzishda o‘zi mustaqil qanday materiallar va texnologiyalardan foydalangan?
  

Talaba portfoliosini taqrizchi tomonidan baholashda yuqorida keltirilgan savollardan asos sifatida foydalanish mumkin.
Yuqorida ta’kidlanganidek, talaba portfoliosini yaratishning turli xil yo‘llari va usullari mavjud. U albatta ta’lim yo‘nalishi yoki fanning xususiyatiga hamda portfolioning davomiyligiga (boshlanish va tugash vaqtiga) bog‘liq bo‘ladi.
Eng muhim va asosiy maqsad, talabani o‘zining shaxsiy ishlarini, yutuq va kamchiliklarini o‘zi ob’ektiv tahlil qila olishga, imkoniyat va qobiliyatlarini ko‘ra olishga, qiyinchiliklarni engish va yanada yuqoriroq yutuqlarga erishish yo‘llarini mustaqil aniqlay olishga o‘rgatishdan iborat. Bunday holda talabaning o‘quv jarayondagi o‘z faoliyatiga mas’uliyati yanada ongli ravishda kechadi. Bu erda ota-onalar va xolis taqrizchilarning faol ishtirok etishlari juda muhim hisoblanadi. Natijada talabaning ma’lum soha bo‘yicha ta’lim olishdagi ob’ektiv rivojlanishi o‘qituvchiga ham, talabaning o‘ziga ham yaqqol namoyon bo‘ladi. Talabaning fan bo‘yicha bilimini, qobiliyatini, intilishlarini va kelajakdagi rejalarini xolisona va to‘g‘ri baholash sharoiti yaratiladi. Talabada o‘ziga ishonch yuzaga keladi.