Ma’ruza. Pilla chuvish sexida hosil bo‘ladigan chiqindilar va ularni dastlabki ishlash

7.2-rasm. Silliq yuzali volchok.
Hо‘l xolstni о‘rtacha massasi 500-600 g quruq bо‘lsa 150-200 g bо‘ladi. Silliq borabanli volchokdan olingan mahsulot, xolst birinchi о‘tim deyiladi. Uni rangi chuvilgan pilla rangida bо‘ladi. Xolst ipak yigirish korxonasi uchun eng yaxshi xom ashyodir. Undagi yog‘ miqdori 2 % dan ortiq emas, g‘umbak qoldiqlari bilan iflosligi 0,5 % dan ortiq emas.
Qaznoqlarni potok liniyada ishlov berilishida quyidagi kamchiliklar bor: xolstlarni butun g‘umbaklar, shuningdek mayda bо‘lakchalari va qurt pо‘sti (mahsulot umumiy massasidan 15 % dan ortiq bо‘lmagan) katta iflosliklar mavjudligi.
Qisman buni qaznoqdagi ipakdorlikni kо‘pligi pillalarni yetarli darajada chuvalmasligi va pilla qobig‘ini chuvaluvchanligini kamligi sabab bо‘lishi bilan tushuntirish mumkin.
Chuvalmaydigan pillalar quyidagi sxema bо‘yicha ishlov beriladi:
- 80-90⁰ C li sodali eritmada 8-10 soat davomida ivitiladi;
- yuviladi va sentrofugada siqiladi;
- qoziq tishli baraban volchogida ishlov beriladi;
- ikkinchi marta ignali garnitura bilan tortilib volchokda ishlov berish;
- xolstlarni quritish va joylash.
Chuvilmaydigan pillalardan olingan tola tarkibida 2-3 % yog‘, g‘umbak qoldiqlari bilan ifloslanganligi esa 10 % gacha bо‘lishi talab etiladi. Bu yerda shuni ta’kidlamoq kerakki, qoziq tishli barabanli volchokda tolalardan iflosliklarni tо‘liq ajratib bо‘lmaydi. Taxminan 2 dan 4 % gacha chiqindilarda tolalar qoladi. Tolalarni chiqindilardan ajratishda ularni qozonlarda qaynatib, keyin ignali baraban volchogida ishlov berib va jadal yuvish usulida bajariladi.
Uzuqlar pillalarni chuvish jarayonida, xom ipakni uzilishida xom ipakni о‘rash, kalavalarni yig‘ish dastgohni aylanadigan qismlariga о‘ralishi, shuningdek xom ipakni sifatini tekshirish uchun seriplan doskasiga о‘ralgan va о‘rab olingan sinov kalavachalaridan hosil bо‘ladi. Har bir holda uzuqlar tо‘liq yig‘ilib, titilib va begona iflosliklardan tozalanadi.
Xom ipak uzuqlarida 0,5 %dan kо‘p bо‘lmagan paxta ipi va 10 % dan kо‘p bо‘lmagan kalta xom ipak (100 mm uzunlikda bо‘lgan) qirqimlari, 50 kg dan kо‘p bо‘lmagan vaznda, 11 % dan kо‘p bо‘lmagan namlikda toylarga joylanadi. Toy о‘lchami: mm, uzunligi 850, eni 750.
G‘umbaklar yig‘ilib chiqindilarni ishlash sexiga 200 foizgacha bо‘lgan namlikda hо‘l holda keltiriladi. Ularni tarkibida turli iflosliklar bо‘lishi mumkin, ularni olib tashlanishi kerak.
Nam g‘umbakdagi ortiqcha namlikni sentrofugada siqib tashlanadi, bunda sentrofuga g‘umbak bilan yarmigacha tо‘ldiriladi.
Siqilgan g‘umbaklar qutili quritgichda 85-95⁰C haroratda quritiladi. Agarda g‘umbakni qо‘lda (ezib) ishqalab kо‘rilganda kukunga aylansa, ular qurigan deb hisoblanadi.
Quritishdan sо‘ng g‘umbaklar saralanadi, ulardan chirigan, mog‘orlagan va shuninigdek g‘umbakga aylanmagan qurtlar, tola qoldiqlari va boshqa iflosliklar olib tashlanadi.
Agarda ipak massasi pishirish va chuvish jarayonida taxminan 2,7-2,8 % seritsin va yog‘, mumli moddalar erish xisobiga bо‘lsa, va qolgan yо‘qolish qaznoqni yig‘ish vaqtida va qaznoqlar chuvalmagan pillalar va turli kо‘rinishdagi uzuqlar qayta ishlash paytida sodir bо‘ladi, shu bilan birga silliq volchokda ishlov berishdan keyin birinchi va ikkinchi о‘tim tolalar olingandan sо‘ng kelgan jigallanish ipak tolalar miqdori 2-4 foizga yaqin bо‘lishi mumkin.
Bor imkoniyatlardan foydalanib, chiqindilarni yо‘qolishini kamaytirish va ipak miqdorini oshirish xalq xо‘jaligida ahamiyati katta.