Маъруза: модда ўтказиш асослари

Куритиш

Қаттиқ материаллар таркибидаги намликни асосан буғлатиш йўли билан ажратиб чиқариш қуритиш дейилади. Бу жараён иссиқлик ва намлик ташувчи агентлар (иситилган ҳаво, тутунли газлар) ёрдамида олиб борилади. Қуритиш жараёнида намлик қаттиқ фазадан газ (ёки буғ) фазага ўтади.

Қаттиқ моддаларни эритиш ва экстраклаш.

Қаттиқ фазанинг суюқликка (эритувчига) ўтиши эритиш жараёни деб аталади. Қаттиқ ғоваксимон материаллар таркибидан бир ёки бир неча компонентларни эритувчи ёрдамида ажратиб олиш жараёни экстраклаш дейилади. Агар эритиш жараёнида қаттиқ фаза тўла суюқ фазага ўтса, экстраклаш пайтида эса қаттиқ фаза амалий жиҳатдан ўзгармай қолади, фақат унинг таркибидаги тегишли компонент суюқ фазага ўтади.

Кристалланиш

Суюқ эритмалар таркибидаги қаттиқ фазани кристаллар ҳолатида ажратиш жараёни кристалланиш деб юритилади. Бу жараён эритмаларни ўта тўйинтириш ёки ўта совитиш натижасида содир бўлади. Қристалланиш пайтида модда суюқ фазадан қаттиқ фазага ўтади.

Модда ўтказиш жараёни

• Моддаларни ўтказиш мураккаб жараён бўлиб, бир ёки бир неча компонентни бир фазадан иккинчи фазага фазаларни ажратувчи юза орқали ўтишини белгилайди.
• Моддаларнинг бир фаза ичида тарқалиши моддаларнинг берилиши деб юритилади. Моддаларнинг берилиш интенсивлиги коэффициент Р орқали ифодаланади. Моддаларни ўтказиш жараёнининг тезлиги эса к коэффициент билан белгиланади.

Фазаларни ажратувчи юза қўзғалувчан ва қўзғалмас бўлади.

• Газ-суюқлик (абсорбция), буғ-суюқлик (ҳайдаш), суюқлик-суюқлик (экстракциялаш) системаларида борадиган модда алмашиниш жараёнларидаги фазаларни ажратувчи юза қўзгалувчан бўлади.

Модда ўткзиш жараёни

• Қаттиқ фаза иштироки билан борадиган жараёнларда (адсорбция, қуритиш, экстракциялаш, кристалланиш) фазаларни ажратувчи юза қўзгалмас бўлади.
• Модда алмашиниш жараёнларининг тезлиги асосан молекуляр диффузияга боғлиқ бўлгани учун, кўпинча бундай жараёнлар диффузия жараёнлари деб ҳам юритилади. Бир фазадан иккинчи фазага ўтаётган модданинг миқдори фазаларни ажратувчи юзага ва ҳаракатлацтирувчи кучга (концентрацияларнинг ўртача фарқига) пропорционал бўлади.