Ma’ruza mavzusi: Sintaksis haqida umumiy ma’lumot

Gapda so`zlarning o`zaro aloqaga kirish usullari

Sintaktik birliklar komponentlarining sintaktik mavqei bir xil bo‘lishi ham, bo‘lmasligi ham mumkin. Shunga ko‘ra, sintaktik aloqa ikkiga bo‘linadi :
1) teng aloqa, 2) tobe aloqa.
TENG ALOQA
O‘zaro bir xil sintaktik vaziyat – mavqedagi, bir xil sintaktik shakldagi, bir xil so‘roqqa javob bo‘lgan bo‘laklar, qismlar aloqasi teng aloqa deyiladi. Sodda gapdagi uyushiq bo‘laklar, bog‘langan qo‘shma gap qismlari va bog‘langan qo‘shma gapga sinonim bo‘lgan bog‘lovchisiz qo‘shma gap komponentlari, bir xil tipli ergash gaplar o‘zaro teng aloqada bog‘langan. Masalan : Ega va kesim sodda gapning grammatik asosi, predikativ qo‘shilmadir. Soy shuvillab oqar va uning muzdek shamoli o‘tlarni silkitar edi. Agar traktor berilsa,erlar traktor bilan haydalsa, birinchidan, mehnat unumi ortadi, ikkinchidan, hosil mo‘l bo‘ladi .
Teng bog‘lanish turlari.

Teng bog‘lanishning asosiy xususiyatlari	Teng bog‘lanishni hosil qiluvchi vositalar	Teng bog‘lanishdan hosil bo‘lgan birliklar	Misollar
Teng qismlarning munosabatini ifo-dalaydi. Ular o‘r-nini almashtirish mumkin: bu gram-matik va mazmun o‘zgarishiga olib kelmaydi. Ular boshqa bir qismni aniqlaydi yoki boshqa bir qism tomonidan aniq-lanadi, grammatik vazifasi bir xil bo‘ladi.	1. Teng bog‘lov-chilar: a)biriktiruvchi: va, bilan, hamda b)zidlovchi: ammo, lekin, biroq, balki v)ayiruvchi: dam… dam; yo, yoki, goh…goh 2.Sanash intonasiyasi	Uyushiq bo‘laklar 2. qo‘shma gap	Kitob va qalam. Men kitob va qalam oldim. Ali bilan Vali keldi. Salim o‘qidi, biroq yozmadi. Goh opam, goh akam xabar olib turdi. Karim yoki Salim bir kelib ketsin. Soy guvillab oqar va uning shamoli o‘tlarni silkitardi. Havo bulut bo‘ldi, lekin yomg‘ir yog‘madi. Yo men boray, yo siz keling.