Ma’ruza mavzulari Dars soatlari hajmi

6.16-rasm Tranzaktsiyalarni qayta ishlash ilovalarining tuzilishi

1. 
   Tilni qayta ishlash tizimlari Tilni qayta ishlash tizimlari foydalanuvchi niyatlari rasmiy tilda, masalan, dasturlash tilida ifodalangan tizimlardir ­. Tilni qayta ishlash tizimi ushbu tilni ichki formatga qayta ishlaydi va keyin bu ichki tasvirni sharhlaydi. Tilni qayta ishlashning eng mashhur tizimlari kompilyatorlar bo'lib, ular yuqori darajadagi til dasturlarini mashina kodiga aylantiradi. Biroq, tillarni qayta ishlash tizimlari ma'lumotlar bazalari va axborot tizimlari uchun buyruq tillarini va XML kabi belgilash tillarini sharhlash uchun ham qo'llaniladi.
   

Men ushbu tizim turlarini tanladim, chunki ko'p sonli veb- ­asoslangan biznes tizimlari tranzaktsiyalarni qayta ishlash tizimlari bo'lib, barcha dasturiy ta'minotni ishlab ­chiqish tillarni qayta ishlash tizimlariga tayanadi.
10-Ma’ruza
Mavzu: Ishonchli va ijtimoiy texnik tizimlar. Ishonchlilik xususiyatlari Ijtimoiy texnik tizimlar Ko‘paytirish va xilma xillik Bog‘liq bo‘lgan jarayonlar
Formal usullar va ishnchlilik
REJA:

1. 
   Ishonchlilik xususiyatlari
   
2. 
   Ijtimoiy texnik tizimlar
   
3. 
   Ko‘paytirish va xilma xillik
   
4. 
   Bog‘liq bo‘lgan jarayonlar
   
5. 
   Formal usullar va ishnchlilik
   

Ishonchlilik xususiyatlari
Barchamiz kompyuter tizimining ishdan chiqishi muammosi bilan tanishmiz. Hech qanday aniq sabablarga ko'ra, bizning kompyuterlarimiz ba'zan ishdan chiqadi yoki biron bir tarzda noto'g'ri bo'ladi. Ushbu kompyuterlarda ishlaydigan dasturlar kutilganidek ishlamasligi va vaqti-vaqti bilan tizim tomonidan boshqariladigan ma'lumotlarni buzishi mumkin. Biz bu nosozliklar bilan yashashni o'rgandik, lekin bizdan kamchiligimiz odatda foydalanadigan shaxsiy kompyuterlarga to'liq ishonamiz.
Kompyuter tizimining ishonchliligi tizimning ishonchliligini aks ettiruvchi xususiyatdir. Bu erda ishonchlilik, asosan, foydalanuvchining tizim ular kutganidek ishlashiga va tizim normal foydalanishda “muvaffaqiyatsiz” bo'lmasligiga ishonch darajasini bildiradi. Ishonchlilikni raqam bilan ifodalash mantiqiy emas. Aksincha, "ishonchli emas", "juda ishonchli" va "o'ta ishonchli" kabi nisbiy atamalar tizimga bo'lgan ishonch darajasini aks ettirishi mumkin.
10.1 -rasmda ko'rsatganimdek, ishonchlilikning beshta asosiy mezonlari mavjud .

1. 
   Mavjudlik Norasmiy ravishda tizimning mavjudligi uning ishga tushishi va istalgan vaqtda foydalanuvchilarga foydali xizmatlarni yetkazib bera olishi ehtimolidir.
   
2. 
   Ishonchlilik Norasmiy ravishda tizimning ishonchliligi ma'lum vaqt oralig'ida tizim foydalanuvchi kutgan xizmatlarni to'g'ri etkazib berish ehtimolidir.
   
3. 
   Xavfsizlik norasmiy maʼnoda tizimning xavfsizligi bu tizimning odamlarga yoki uning atrof-muhitiga zarar yetkazish ehtimoli qanchalik yuqori ekanligi haqidagi xulosadir.
   
4. 
   Xavfsizlik norasmiy ma'noda tizimning xavfsizligi - bu tizim tasodifiy yoki qasddan bosqinlarga qarshilik ko'rsatishi mumkinligi haqidagi hukmdir.
   
5. 
   chidamliligi bu tizim uskunaning ishdan chiqishi va kiberhujumlar kabi buzilish holatlari mavjud boʻlganda oʻzining muhim xizmatlarining uzluksizligini qanchalik yaxshi saqlab turishi haqidagi xulosadir. Moslashuvchanlik dastlab Lapri tomonidan taklif qilingan ishonchlilik xususiyatlari to'plamiga yaqinda qo'shilgan.
   

10.1 -rasmda ko'rsatilgan ishonchlilik xususiyatlari murakkab xususiyatlar bo'lib, ularni bir necha oddiyroq xususiyatlarga bo'lish mumkin. Masalan, xavfsizlik "yaxlitlik" (tizim dasturi va ma'lumotlariga zarar yetkazilmasligini ta'minlash) va " ­maxfiylik" (ma'lumotlarga faqat vakolatli shaxslar kirishini ta'minlash) o'z ichiga oladi. Ishonchlilik "to'g'rilik" (tizim xizmatlarining ko'rsatilgandek bo'lishini ta'minlash), "aniqlik" ( qo'ng'iroq ma'lumotlarining tegishli tafsilotlar darajasida yetkazilishini ta'minlash) va "o'z vaqtida" (ma'lumot kerak bo'lganda etkazib berilishini ta'minlash) o'z ichiga oladi.
Albatta, barcha ishonchlilik xususiyatlari barcha tizimlar uchun muhim emas. 1 -bobda keltirilgan insulin nasosi tizimi uchun eng muhim xususiyatlar ­ishonchlilik (u insulinning to'g'ri dozasini etkazib berishi kerak) va xavfsizlik (hech qachon insulinning xavfli dozasini etkazib bermasligi kerak). Xavfsizlik muammo emas, chunki nasos maxfiy ma'lumotlarni saqlamaydi. U tarmoqqa ulanmagan va shuning uchun zararli hujumga uchramaydi.
Boshqa tizim xususiyatlari ushbu beshta ishonchlilik xususiyati bilan chambarchas bog'liq va tizimning ishonchliligiga ta'sir qiladi:

1. 
   Ta'mirlash Tizimdagi nosozliklar muqarrar, ammo agar tizim tezda tuzatilishi mumkin bo'lsa, buzilish natijasida yuzaga keladigan buzilishlarni minimallashtirish mumkin. Muammoni tashxislash, muvaffaqiyatsiz bo'lgan komponentga kirish va ushbu komponentni tuzatish uchun o'zgartirishlar kiritish imkoniyati bo'lishi kerak. Tizimdan foydalanadigan tashkilot manba kodiga kirish imkoniga ega bo'lsa va unga o'zgartirishlar kiritish ko'nikmalariga ega bo'lsa, dasturiy ta'minotni ta'mirlash qobiliyati yaxshilanadi. ­Ochiq kodli dasturiy ta'minot buni osonlashtiradi, ammo komponentlardan qayta foydalanish uni qiyinlashtirishi mumkin.
   
2. 
   Texnik xizmat ko'rsatish Tizimlardan foydalanilganda yangi talablar paydo bo'ladi va ­tizim qiymatini ushbu yangi talablarni o'z ichiga olgan holda o'zgartirish orqali saqlab qolish muhimdir. Ta'minlanishi mumkin bo'lgan dasturiy ta'minot - bu yangi talablarga javob berish uchun iqtisodiy jihatdan moslashtirilishi mumkin bo'lgan dasturiy ta'minot va agar o'zgartirishlar kiritish tizimga yangi xatolar kiritish ehtimoli past bo'lsa.
   
3. 
   Xatolarga chidamlilik Bu xususiyat foydalanish qulayligining bir qismi sifatida ko'rib chiqilishi mumkin va foydalanuvchi kiritish xatolarining oldini olish va ularga yo'l qo'ymaslik uchun tizimning loyihalashtirilgan darajasini aks ettiradi. Foydalanuvchi xatolari yuzaga kelganda, tizim, ­iloji boricha, ushbu xatolarni aniqlashi va ularni avtomatik ravishda tuzatishi yoki foydalanuvchidan o'z ma'lumotlarini qayta kiritishni so'rashi kerak.
   

Mavjudlik, xavfsizlik, ishonchlilik, xavfsizlik va chidamlilikning ishonchlilik xususiyatlari bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lganligi sababli tizimning ishonchliligi tushunchasi qamrab olingan xususiyat sifatida kiritilgan. Tizimning xavfsiz ishlashi odatda tizimning mavjudligi va ishonchli ishlashiga bog'liq. Buzg'unchi uning ma'lumotlarini buzganligi sababli tizim ishonchsiz bo'lib qolishi mumkin. Tizimga xizmat ko'rsatishni rad etish hujumlari tizimning mavjudligini buzish uchun mo'ljallangan. Agar tizim virus bilan zararlangan bo'lsa, siz uning ishonchliligi yoki xavfsizligiga ishonchingiz komil bo'lmaydi, chunki virus o'z xatti-harakatlarini o'zgartirishi mumkin.
Ishonchli dasturiy ta'minotni ishlab chiqish uchun siz quyidagilarni ta'minlashingiz kerak:

1. 
   Dasturiy ta'minotni spetsifikatsiya qilish va ishlab chiqishda tizimga tasodifiy xatolarni kiritishdan qochasiz.
   
2. 
   tizimning ishonchliligiga ta'sir qiluvchi qoldiq xatolarni aniqlashda samarali bo'lgan tekshirish va tekshirish jarayonlarini loyihalashtirasiz .­
   
3. 
   Tizimni xatolarga bardosh beradigan qilib loyihalashtirasiz, shunda ishlar noto'g'ri bo'lganda ham ishlashda davom etishi mumkin.
   
4. 
   Siz tizimning mavjudligi yoki xavfsizligini buzishi mumkin bo'lgan tashqi hujumlardan himoya qiluvchi himoya mexanizmlarini yaratasiz.
   
5. 
   Siz o'rnatilgan tizim va uni qo'llab-quvvatlovchi dasturiy ta'minotni uning operatsion muhiti uchun to'g'ri sozlaysiz.
   
6. 
   Siz tashqi kiberhujumlarni tanib olish va bu hujumlarga qarshi turish uchun tizim imkoniyatlarini o'z ichiga olasiz.
   
7. 
   Siz tizimlarni muhim ma'lumotlarni yo'qotmasdan tizimdagi nosozliklar va kiberhujumlardan tezda tiklay oladigan tarzda loyihalashtirasiz.
   

Xatolarga chidamlilik zarurati shuni anglatadiki, ishonchli tizimlar o'zlarini kuzatish, noto'g'ri holatlarni aniqlash va nosozliklar yuzaga kelgunga qadar nosozliklarni tiklashga yordam beradigan ortiqcha kodni o'z ichiga olishi kerak. Bu tizimlarning ishlashiga ta'sir qiladi, chunki har safar tizim ishga tushganda qo'shimcha tekshirish talab etiladi. Shuning uchun dizaynerlar odatda ishlash va ishonchlilikdan voz kechishlari kerak. Cheklarni tizimdan tashqarida qoldirishingiz kerak bo'lishi mumkin, chunki ular tizimni sekinlashtiradi. Biroq, ­bu erda yuzaga keladigan xavf shundaki, tizim nosozlik aniqlanmaganligi sababli ishlamay qoladi.
10.2 - rasmda xarajatlar va ishonchlilikning qo'shimcha yaxshilanishi o'rtasidagi bog'liqlik ko'rsatilgan. Agar sizning dasturiy ta'minotingiz juda ishonchli bo'lmasa, yaxshi dasturiy injiniringdan foydalangan holda ancha arzonga sezilarli yaxshilanishlarga erishishingiz mumkin. Biroq, agar siz allaqachon yaxshi amaliyotdan foydalanayotgan bo'lsangiz, takomillashtirish xarajatlari ancha katta bo'ladi va bu yaxshilanishning foydasi kamroq bo'ladi.
Dasturiy ta'minotni ishonchliligini ko'rsatish uchun sinovdan o'tkazish muammosi ham mavjud. Ushbu muammoni hal qilish ko'plab testlarni o'tkazish va yuzaga keladigan muvaffaqiyatsizliklar sonini ko'rib chiqishga asoslanadi . ­Sizning dasturiy ta'minotingiz yanada ishonchli bo'lganda, siz kamroq va kamroq ko'rasiz.

Shunday qilib, dasturiy ta'minotda qancha muammolar qolayotganini sinab ko'rish va baholash uchun ko'proq va ko'proq testlar talab qilinadi. Sinov juda qimmat jarayon, shuning uchun bu yuqori ishonchli tizimlarning narxini sezilarli darajada oshirishi mumkin.