Ma’ruza mavzu : siydik ajratuvchi sistеmasi

BUYRAKNING TUZILISHI. 

Buyrak juft a’zo bo’lib, qorin bushligining orqa devorida umurtka pogonasining ikki yonida 

joylashadi. Uning shakli loviyasimon, botiq yuzasi buyrakning darvozasi xisoblanadi. Darvozaga 

arteriya kirib, vena va siydik chiqaruv yo’li va limfa tomirlar chiqadi. Bu yerda buyrak 

kosachalari, jomlari va siydik chiqaruv naylari joylashgan.Buyrakni buyrama kesimida uning 

pustloq va magiz moddadan tuzilganligi ko’rinadi. Pustloq zona donador va to’q buyaladi, magiz 

zona och, piramidalarga ajralgan bo’ladi. Uning cho’qqilari kosachaga burtib chiqsa, tubi buyrak 

miya moddasiga botib kiradi (Bertini ustunchalari). Miya modda pustlokka botib kirib Ferreyn 

nurlarini xosil qiladi. Nefron-buyrakning struktur funksional birligi. Nefron va siydik yullari 

orasida qon tomir va nervga boy qo’shuvchi to’qima qatlami bor. Ular kam bo’lgani uchun bu 

a’zo epitelial organ deyiladi. Buyrakda nefron 1 mln.ga yetadi. U quyidagi qismlardan iborat.: 

 

1. Malpigi tanachasi  

2. Nefronning proksimal bo’limi 

3. Nefronning nozik bo’limi 

4. Nefronning distal bo’limi 

 

Nozik bo’limlari qisqa bulgan pustloq nefronlari va yukstomedulyar nefronlar farqlanadi. 

Ularning nisbati 5:1 ga teng. Malpigi tanachasi Shumlyanskiy-Bauman kapsulasining pariyetal 

va visseral varaqlaridan iborat. Tomirlar koptokchasi o’zaro tutashgan ko’pgina kapillyarlar 

turidan tuzilgan. Undagi endoliylar boshqa organ va to’qima tomirlarining endoteliysidan bir 

qator uziga xos xususiyatlari bilan farq qiladi. ularda fenestr deb ataluvchi diafragma bilan 

---

ѐpiluvchi tirkishlar bir. Endoteliy sitoplazmasida oval yadro, xamma organellalar va vakuolalar 

bor. Endoteliy teshikchalari filtratsiya yuza beradigan tuzilmadir. Mezangial xujayralar 

kapillyarlar orasida yotib, qon tomirlari bazal membranalarini biriktiradi. Ular qon tarkibidagi 

xar xil tanachalarni fagotsitoz qilish qobiliyatiga ega. Diabet natijasida yuzaga kelgan 

glomeruloskleroz, eksperimental glomerulonefrit, xomiladorlik nefropatiyasi, buyrak amiloidozi 

kabi patologik xolatlarda dastlab mezangial xujayralar shikastlanadi. 

        Bazal membrana uch qavatli,uzgaruvchan bo’lib, kollagensimon oksillar va glikoproteiddan 

iborat. Kollagensimon oksil kollagendan oksilizin, oksiprolin, sistin va geksozalar mikdori ko’p 

bulishi bilan farqlanadi. Buyrakning Shumlyanskiy-Bauman kapsulasi visseral, pariyetal 

varaqlardan va kapsula bo’shligidan iborat. Kapsulaning visseral varagi yassi epiteliy xujayralari 

podotsitlar bilan qoplangan. Sitoplazmasida yadro ,yadro atrofida ribosomalar , mitoxondriya 

,endoplazmatik tur,Golji kompleksi bor. Kapsulaning pariyetal varak xujayralarining asosiy 

qismi yassi .Ularda xam Golji kompleksi,mitoxondriyalar,sitoplazmatik tur va ribosomalar bor .