Ma’ruza matnlari

Alisher Navoiy, “Lisonut-tayr”
 
 
 
Lisoniy 
paradigmada 
birliklarni 
bir-biriga 
bog‘lab 
turuvchi, 
paradigmaning yashovchanligini ta’minlovchi omil lisoniy ziddiyatdir. Lisoniy 
ziddiyat  falsafadagi  qarama-qarshiliklar  birligi  va  kurashi  qonunning  tildagi 
xususiylashuvi, ko‘rinishidir. 
Ziddiyat  paradigmatik  ва  iyerarxik  munosabatning  xossasi  sifatida 
sintagmatik munosabatga qarama-qarshi qo‘yiladi. Sintagmatik munosabatda 
ziddiyat  emas,  uyg‘unlik  ustuvorlik  qiladi.  Biroq  uyg‘unlik  farq  va  tafovutlar 
asosida kelib chiqadi. 
Ma’lum bir lisoniy birlik mansub ziddiyatlar majmui bu birlikning lisoniy 
mohiyatini  aniqlashda  hal  qiluvchi  rol  o‘ynaydi.  lisoniy  mohiyatni  aniqlash 
lisoniy  birlikning  boshqa  birlikdan  farqlanuvchi  barqaror  belgilarini 
oydinlashtirishdir. 
Lisoniy  birliklar  orasidagi  ziddiyat  ma’lum  bir  belgi  asosida  mavjud 
bo‘ladi. Zidiyatga kirishuvchi lisoniy birliklar ziddiyat a’zosi, ziddiyatga asos 
bo‘luvchi  belgi  ziddiyat  belgisi  deyiladi.  Masalan,  [o]  va  [a]  unlilari  o‘zaro 
“lablanganlik/lablanmaganlik”  belgisi  asosida  qarama-qarshi  turadi.  Bunday 
qarama-qarshilik  ziddiyat,  qarshilanayotgan  fonemalar  ziddiyat  a’zolari, 
“lablanganlik/lablanmaganlik” esa ziddiyat belgisidir.