Ma’ruza matnlari

 
Leksik aljabr: 
[ko‘lam] – [katta] = [...]  - [gulobi]  
[yuz] – [bashara] = [...]  – [josus] 
[afzal] – [abzal] = [...]  – [tom]   
[bosh] – oyoq = [...]  – [tub] 
Nuqtalar o‘rniga tegishli so‘zlarni qo‘ying. 
 
 
Tilning  lug‘aviy  tarkibi  bir  xil  emas.  So‘zlar  turli  asosga  ko‘ra  ko‘plab 
turlarga  ajratiladi.  Masalan,  qo‘llanish  darajasiga  ko‘ra  umumiy  iste’mol  va 
chegaralangan  (yoki  xususiy)  leksika,  qo‘llanish  davriga  ko‘ra  eskirgan  so‘z, 
zamonaviy  so‘z  va  neologizm,  qo‘llanish  doirasiga  ko‘ra  dialektizm, 
professionalizm, jargon kabi turlarga bo‘linadi. 
Leksikologiya  til  lug‘at  tarkibining  boyishini  o‘rganganda  uning  3  tipini 
ajratadi.  Bulardan  2  tasi  (yangi  so‘z  yasash,  so‘zni  yangi  ma’noda  qo‘llash) 
ichki boyish imkoniyati bo‘lsa, bittasi tashqi (so‘z o‘zlashtirish) imkoniyatdir. 

---

Ma’ruza matnlari.  
 
86 
Lug‘aviy  birlikning  borliqqa  munosabatini  o‘rganish  –  leksikologiyaning 
muhim aspektidan biri. Bunda ularning kishi hayotiga, amal qilayotgan davrga 
munosabati ochiladi. Masalan, yaqin o‘tmishda savdogar so‘zida salbiy ottenka 
bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunda ijobiy bo‘yoqli so‘z sifatida keng iste’molda.  
Amaliy  leksikologiya  leksikografiya  (lug‘atchilik),  tarjima,  lingvopoetika 
va nutq madaniyatini o‘z ichiga oladi. Ularning har biri leksikologik nazariyani 
boyitadi.  Masalan,  tarjima  qiyosiy  leksikologiya  uchun  qimmatli  materiallar 
beradi. 
Nazariy  leksikologiya  leksikada  lisoniy  va  nutqiy  jihatlarni  farqlab, 
ularning sistemasiy munosabatlarini tadqiq qiladi. 
Leksikologiya  o‘z  o‘rganish  predmeti  tadqiqida  umumlingvistik  tadqiq 
usul  –  distributiv  (so‘zning  chegarasini  belgilash,  morfologik  strukturasini 
aniqlash),  substitutsiya  (so‘zlar  ma’noviy  xususiyatlarini  tahlil  etish), 
komponent  tahlil  (leksema  va  so‘zlar  ma’noviy  tarkibini  aniqlash), 
transformatsion va statistik metodlaridan foydalanadi.