Leonardo-daVinchi
Leonardo da Vinchi 1452-1519 yillarda yashab ijod etdi. U Italiyaning Vinchi shahrida
tug`ildi. 120-rasm. U rassomchilik bilan birqatorda ko’p yo’nalishlarda ijodiy ishlarni olib
borgan. Xususan, sayyoralar harakati, okean suvlari, qushlarning parvozi, tovushlarning
quyosh yorug`lig`i ta’sirida tarqalishi, erdagi hayot tarixi va odamzod haqida tadqiqot ishlarini
shular jumlasidandir. U tegirmon, qishloq xo’jaligi mashinalari, tunellar, uchish apparatlari
borasidagi
anchagina
ijodiy
ishlarni
bajardi.
San’at sohasida Leonardo haykallar ham ishlardi, me’morlik ham qilardi, musiqa asbobini
chalardi, she’rlar to’qirdi, rasm chizardi. Hammasidan ko’ra u rasm ishlashga juda qiziqardi.
Dastlab u Florenstiyaga kelib rassom va haykaltarosh Andrea Verokko qo’lida o’qiydi.
Uning barcha badiiy faoliyati bevosita ilmiy izlanishlar bilan bog`liq edi. U o’zining
“Rangtasvir haqida traktat” nomli kitobida realistik san’atining butun bir dasturini bayon
etgan.
Bu
dastur
keyingi
davr
rassomlari
tomonidan
rivojlantirildi.
Leonardoning ko’pgina asarlari diniy mavzularda bo’lsa-da, biroq ularning mazmuni yangicha
aks ettirilar edi. Xususan, rassomning jo’shqin bilan to’lib-toshgan asarlarida kishilarning
erdagi hayotiy lavhalari, ularning murakkab ma’naviy dunyosi va kechinmalari o’z ifodasini
topardi. Leonardoning ko’pgina asarlarida ona obrazi aks etgan bo’lib, ularda ayollar
ulug`lanadi.
Rassomning eng mashhur asarlaridan biri “Maxfiy kecha” deb nomlanadi. 121-rasm. Bu asar
1995-1997 yillarda yaratilgan bo’lib, unda Milan shahrining Santa-Mariya ibodatxonasida ro’y
bergan fojeaviy voqea tasvirlanadi. Ma’lum bo’lishicha, ibodatxonada o’z ustozlariga umrbod
sodiq bo’lgan shogirdlar orasida sotqin ham bor edi. Asarda avliyo Xrist shu voqeani o’z
shogirdlari bilan birgalikda muhokama etishi aks ettirilgan edi. Rassom suvratda insonlarning
his va hayajonlarini nihoyatda keng, shu bilan birga undagi obraz va detallarni bir-birlari bilan
uyg`un
muvofiqlashtirgan
holda
yaratadi.
Rassom rangtasvirni me’morchilik bilan bog`langan holda aks ettirib, kompozistiya mazmunii
yangichasiga
hal
qiladi.
Bu
esa
tomoshabinda
katta
taasurot
qoldiradi.
Rassomni mashhur qilgan asarlaridan yana biri “Monna Liza. Jokonda” deb ataladi. 122-rasm.
Asar 1503-1505 yillar davomida yaratilgan bo’lib, xozirda u Parijdagi Luvr muzeyida
saqlanadi. Bu suvratda savdogar Jokondaning xotini tasvirlangan. U taxminan 500 yil ilgari
ishlangan bo’lsa-da XX asrga kelib asar katta shov-shuvlarni keltirib chiqardi. Natijada
millionlab tomashabinlar Amerika, Yaponiya, Rossiyada tashkil etilgan ko’chma
ko’rgazmalarida asarni bir minutgina ko’rish uchun kecha-kunduz navbat kutib turishlariga
to’g`ri keldi. Ayrim odamlar suratga qarata to’pponchalardan o’q otishga harakat ham qilgan
edilar. Shuning uchun asarning ustki qismini o’q o’tmaydigan oyna bilan to’sishga to’g`ri
keldi.
Asar
haqida
yuz
tomdan
ortiq
asarlar
yaratildi.
XX
asrning
kishilarini
asaradagi
nima
taajjubga
solardi?
Nazarimizda, yosh ayol yuzidagi his-tuyg`ularning o’zgaruvchanligidir. Xususan, unda sovuq
kinoya, goh noz-karashma, goh ma’yuslik, goh samimiylik, goh jiddiy nigohni, goh ishonarli
darajadagi
aniqlik,
goh
yashiringan
qandaydir
ma’nonini
ko’rish
mumkin.
Bunday
bir-biriga
qarshi
ruhiy
holatlar
kishini
o’ylashga
majbur
etadi.
“Monna Liza. Jakonda” suvratini kuzatganda, quyidagilarga etibor berish lozim:
-Suvrat
tasviriy
san’atning
qaysi
janriga
mansub?
-Suvratdagi
ayol
qaysi
yoshlarda
bo’lishi
mumkin?
-Suvratdagi
manzara
qaysi
faslga
xos?
-Ayolning
ruhiy
holati
qanday?
-Suvrat
kompozistiyasi
sizga
ma’qulmi?
-Suvratda
rang,
yorug`soya,
perespektiva
qoidalariga
qanchalik
rioya
qilingan?
-Rassom
suvratdagi
ayol
obrazini
tasvirlab,
tomoshabinga
nima
demoqchi?
Asar yana shu jihati bilan mutaxassis va tomoshobinlarda qiziqish orttiradiki, rassom o’zining
butun umri davomida ishlagan barcha asarlarini sotgan. Lekin “Monna Liza. Jokonda” asarini
doimo uni o’zi bilan olib yurgan va uni xech qanday pul sotmagan. Rassom bu asarini hayoti
davomida
qaysi
mamlakatga
bormasin
uni
doimo o’zi bilan olib yurgan.
Rassom o’z hayotida juda ko’plab yuksak badiiy saviyadagi asarlar yaratdi. Ular “Madonna
Benua”, “Madonna Litga”, “+oyadagi Madonna”, “Gul ushlagan Madonna”. “Oqsichqon
ushlagan
ayol”
va
boshqalar
shular
jumlasidandir.
Daho Leonardo da Vinchining asarlari kishilarni o’ylashga, go’zallikni tushunishga va
qadrlashga o’rgatdi. Uning betakror ijodi barcha davr rassomlari uchun namuna va tajriba
makiabini
o’tab
kelmoqda.
Mikelanjelo-Buonarroti
Mikelanjelo Buonarroti 1975 yilda Italiyaning Kaprize shahrida tug`ilgan. 1594 yilda Rimda
vafot etgan. 125-rasm. U dastlabki maxsus ta’limni ustozlari Uyg`onish davrining buyuk
vakillari hisoblangan rassom M.Girlandayo va xaykaltarosh Bertoldo di Jovannidan olgan. U
asosan mahobatli xaykaltaroshlikda ijod qilib, uning asarlarida inson go’zalligi, uning qudrati,
hayotdagi dramatik xolatlar o’z aksini topdi. Uning ilk asarlari qatoriga “Zinapoya oldida
turgan Madonna”, “kentavrlar”, “Vakx xaykali”, “Isoga motam”, “Madonna”, “Muqaddas
oila”
kabilarni
kiritish
mumkin.
Keyinchalik uning yaratgan asarlaridan “David”, “Bosh ko’targan qul”, “O’layotgan qul” kabi
asarlari ozod inson bo’lish, qullik va zulmga qarshi kurash ramzi bo’lib qoldi.
Xaykaltaroshning “O’layotgan qul”, “Bosh ko’targan qul” nomli ishlari papa Yuliy II qabri
uchun tayyorlandi. Unda kurashdagi shiddat ham, zaiflik alomatlariham o’z ifodasini topgan.
U yaratgan asarlari orasida Florenstiyadagi ibodatxona uchun ishlagan me’moriy
haykaltaroshlik ansambli (“Tong, “Kunduz”, “Kech”, “Tun”). Rimdagi avliyo Pyotr
ibodatxonasining me’moriy ansamli, “P’eta Roddanichi” kabi haykallari diqqatga sazovordir.
Makelanjeloning “David” nomli mashhur asari Florenstiyada ozodlik va mustaqillik timsoli
bo’lib qoldi. 126-rasm. David dushman bilan kurashish uchun tayyor turgan shavkatli jangchi
qiyofasida tasvirlangan. O’spirin yigit jangovor holda turibdi. +ahramon obrazida katta
jismoniy
quvvat
va
ichki
ko’tarinklik
ifodalanadi.
U oyoqda mustahkam turibdi, boshi dushman tomon qaratilgan, qoshlar qayirilgan, lablar
qisilgan, qalin sochlar peshonasida osilib turibdi. Bir qo’lda tosh, ikkinchi qo’lida palahmon.
Biron daqiqa o’tmasdan u toshni palahmonga solib, aylantirib dushman tomon uloqtiradi.
Davidning kuchini ko’rsatish uchun Mikelanjelo haykalini 5,5 metr balandlikda ishlaydi.
Uning bo’yni, qo’li, ko’kragi, oyog`idagi muskullarini bo’rttirib ko’rsatadi. +axramon tasvirida
shafqatsiz
kuch
va
g`alabaga
ishonch
sezilib
turibdi.
“David” mavzusi o’z mustaqilligi uchun to’xtovsiz kurash olib borayotgan kichik bir
qahramonona
shahar
xalqiga
yaqin
bo’lib,
ular
orasida
keng
tarqaldi.
Mikelanjeloning “David” haykali uni nihoyatda mashhur qilib yubordi va papa Yuliy II Rim
shaxriga uni ishga taklif etdi. Papaning buyrug`iga ko’ra haykaltarosh juda ko’p haykallardan
tashkil topgan yirik inshootni qurilishida ishtirok etishi lozim edi. Mikelanjelo bu buyurtma
ustida ko’p yillar ishlagan bo’lsa-da uni oxiriga etkaza olmadi. U bir nechta o’zaro bog`liq
bo’lmagan asarlarni yarata oldi xalos. Ular ayrimlari “Bosh ko’targan qul”, “O’layotgan qul”
haykallaridir.
Birinchi haykalda kishanni uzishga harakat qilayotgan kuchli, yosh go’zal yosh yigit
tasvirlangan. Asarda qullikka qarshi g`alayon va g`alabaga bo’lgan ishonch, bukilmagan iroda
yigitni mag`rur yuzida va tanasidagi harakatlarda ifodalangan. Muskullardagi yirik, misilsiz
zo’riqish
ozodlikka
bo’lgan
qa’tiy
harakatni
yanada
kuchaytirib
yuboradi.
Ikkinchi haykalda kurashda xalok bo’layotgan qahramon obrazi ifodalangan. +ahramon katta
kuch qudratga, quvvatga ega bo’lishiga qaramasdan u noilojlikdan vafot etadi. Lekin u
dushman bilan beshavqat kurashdi. Shuning uchun ham uning o’limi yorqin va osoyishta,
xotirjam. Uning yuzlarida azoblanish, dard belgilari sezilmaydi. O’smirning go’zal tanasida
o’lim talvasasi oldidan ro’y beradigan xunuk, ko’rimsizlik belgilari yo’q. Bu haykal orqali
Mikelanjelo hayotdan o’limga o’tish davrini kishi tanasida mohirlik bilan ko’rsata olgan.
Biroq, hali tanada harakat bor, engil nafas olayotgan ko’kragi ko’tarilib tushib, oyoqlar sovub,
muskullar
qochib,
silliq
ko’rinishga
kirmoqda.
Mikelanjeloning ijodi insonparvarlik, inson qudrati va uning go’zalligini tarannum etishda
nafaqat Uyg`onish davri, balki undan keyingi ijodkorlarga hamnamuna bo’lib qoldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |