Ma’ruza matni: Qiziqarli tajribalar

Farhod: Choyni nima bilan qaynatiladi?
Sherzod: Albatta, issiqlik energiyasini sarf qilib qaynatiladi-da. Buning uchun gaz yoki elektr tokidan foydalanish, hech bo‘lmasa, o‘tin yoqish zarur.
Farhod: Men Sizga sovuq suv yordamida choy qaynatib bera olaman. Buning uchun Siz sovuq suv olib keling! (Sherzod chiqib ketadi).
Farhod esa termosda damlangan nimrang choydan kolbaning yarmigacha quyib, uning og‘zini tiqin bilan berkitadi va shtativga to‘nkarilgan holatda o‘rnatadi. Sherzod olib kelgan sovuq suvni kolba ustidan quyishganda kolbadagi choy qaynay boshlaydi.
Izoh: Kolba ichidagi suv bug‘i bilan to‘yingan havo sovutilganda bosim kamayadi va choyning qaynab ketishiga olib keladi. Past bosimda suv 100⁰S dan ancha past haroratda qaynaydi. Tajribani o‘tkazish paytida kolba o‘rnatilgan shtativning pastiga to‘kilgan suvni yig‘ish uchun kengroq idish qo‘yish kerak.


TUXUM PO‘STLOG‘INI SINDIRMASDAN TOZALASH
Nodir. Tuxum po‘stlog‘ini sindirmasdan tozalashni bilasizmi?
Qodir. Buning uchun biror kimyoviy operatsiya zarurga o‘xshaydi.
Nodir. Barakalla, xuddi shunday qilamiz. Buning hech ham qiyinchiligi yo‘q. Faqat qaynatilgan tuxum va suyultirilgan xlorid kislota bo‘lsa, bas. Tuxum po‘sti asosan kaltsiy karbonatdan iborat bo‘lgani uchun u xlorid kislotada osongina erib ketadi.
SHundan so‘ng Nodir stakanga 150 ml chamasi kislota eritmasini quydi va unga tuxumni tashladi. Tuxum yuzasidan shiddat bilan gaz ajrala boshladi va tuxumning o‘zi ajib bir “raqsga” tushib, suyuqlikda bir maromda chayqaladi. Ko‘p o‘tmay tuxum po‘stlog‘i “erib” bitadi.
Izoh: CaCO₃+2HCl=CaCl₂+H₂O+CO₂
Kaltsiy xlorid suvda yaxshi eriydigan tuz bo‘lib, tuxumning po‘stlog‘idagi kaltsiy karbonatning kimyoviy o‘zgarishidan hosil bo‘ladi. Ajralib chiqayotgan gaz pufakchalari tuxumning harakatlanishiga sababchidir. SHuning uchun bu tajribani “SHo‘ng‘uvchi tuxum” yoki “Tuxum raqsi” deb atash ham mumkin.