Ma`ruza matni Portret kompozistiyasi

O`quv portretlari bilan ijodiy portret o`rtasidagi farqlar.
O’zbekiston xalk rassomi Malik Nabiev mashxur «Amir Temur portreti»ni yaratishda kiyofa ilmidan xabardor bulgani juda kul kelganligi xakida shunday deydi:
«...portret chizish xammaning xam kulidan kelavermaydi. Bu soxada ishlaydigan ijodkor-rassom, avvalo, arxeologiya, tarix, anatomiya (odamning gavda tuzilishi) va kiyofa ilmi (fiziognomika) fanlarini chukur bilishi kerak. Masalan, men uzim plastik anatomiyani Urganish uchun ToshMIga turt yil katnaganman. Parijda ukib kelgan Matveev degan ukituvchimiz bulardi. Uta zukko, bilimli va tajribapi edi. Kabinetida yuzdan ortik millatning kalla suyaklari terib kuyilgan bulib, men u erda xaftapab kolib ketardim. Kosh suyagi erkaklarda burtib chikishi, ayollarda tekis bulishini ushanda urganganman. Mimika, ya’ni yuz musqo’llari, albatga, xarakatga keladi, koshi chimiriladi».


Ijodiy portretlar. Krishm.

Ijodiy portretlar ishlash jarayonida xar bir insonni koshi, ogzi, kulogi. burni fe’l-atfori boglik tasvirlanishi lozim. Shuning uchun koshni tasvirlanish kurinishlarini urganib chikamiz. Xayotda enli, uzun kosh eng ajoyibi xisoblanadi. Uning shakli, rangi, kalinligiga k^ra mutanosib rivojlanishi, kishining xissiyoti, akli va fe’l-atfori uzaro uygunlikda ekanligidan dalolat beradi. Dagal va barok kosh esa, buning aksini kursatadi. Chiroyli kosh uning egasi atrofidagilar bilan yaxshi munosabatda bulishini kursatadi.

Kalin koshning tashki uchlari kutarilib turishi oliyximmatlik va mardlik alomatidir. Koshning tashki uchlari pastga kayrilishi tortinchok- likni bildiradi. Bunday koshning tuzilishi va rangi kurimsiz bulsa, bu - yurakdagi jushkinlik tugagani alomatidir. Kosh tekis va uzun, atrofdagi terisi tinik rangda bulsa, bunday erkak akllidir. Shunday ayol esa, tantik xisoblanadi va undan istapgan xatti-xarakatni kutish mumkin.
Kalta kosh xamisha bu xususiyatlarning teskarisini anglatadi. Birok kalta, lekin kalin kosh birdan lovullab ketuvchi odamga xos. Kalin, supurgikosh «iblisona» fe’l-atforli odamda uchraydi. Supurgikosh doim ujarlik, sarkashlik, murosasozlik alomatidir. Enli, kalin va payvasta kosh boshkalardan ustun bulishga zur berib urinishni bildiradi. Bunday ayollar kuchli xarakterga ega ekanligidan, lekin uy bekasi bulolmaydi.
Yukori joylashgan kosh - maksadga intilish alomati. Past joylashgan kosh esa - buning aksidir.


A. Abdullaev. «Shaxlo».

Inson kuzi azaldan kalb kuzgusi deb ta’riflanadi. Kishining ichki kechinmalari xamisha kuzidan kurinib turadi. Jozibador va maftunkor kuz egasi soglom, irodapi, aklli, jushkin, yuragida uti bor odam buladi. Olimlarning fikriga kura, bunday kuzlar bir kator xususiyatlarga ega bulib, nur va iliklik taratib turadi, kovoklar bilan yaxshi ximoyalangan, rangdor pardasi ifodali, serma’no. Mabodo shunday bulmasa, bu - kishining fe’l-atvori va akl-idrokida nukson borligini kursatadi.

Kuzlari yirik-yirik odam, serxissiyot, sezgir, aksari xollarda mard va jasur, xatto etakchilikka intiluvchan buladi. Kichkina kuzlar esa kupincha ichimdagini top deydigan, goxo uziga bino kuygan, ujar odamlarga xos. Aksari xollarda bunday kishilar xayratlanarli darajada sobit bulishadi.
Rangdor pardaning yirikligi - yumshok muomala va osoyishtalik belgisi, kichikligi esa ichki jarayonlarning uzaro nomuvofik-ligidan darak beradi.
Rangdor pardaning rangi odamda xayotiy kuchlar bor-yukdigini kursatadi: kora, jigarrang va yashil kuz pardasi jushkinlik, gayratdan; moviy rang - ta’sirchanlikdan: och jigarrang parda - tortinchoklikdan dapolat beradi.
Kuzlarning kanday joylashuvida xam uziga xos ma’no bor. Ikkovi bitta gorizontal chizikda joylashuvi yaxshi alomat. Kuzlarning pastrok joylashuvi erkaklarda dovyuraklik, kat’iy-likdan, ayollarda esa engiltak- likdan dalolat beradi.
Yukori kovokning salkib turishi - etuklik belgisi, juda osilib ketishi esa, erkaklarda jushkinlik, gayrat tugaganini kursatadi. Kovokning yokimsiz rangi fiziologik jarayonlar izdan chikkanini kursatadi. Pastki kovokning salkib turishi - jushkin xayot belgisi, osilib tushishi, boshkacha aytganda, kuz kaltasi mayl-xoxishlar betiyikligidan dalolat beradi. Ustki va pastki kovoklarning shishib turishi esa - xayotdan tolikish alomati. Kuzlarning tashki burchagi serajinligi - ziyrakpik, akl- zakovat belgisi.
Yaponlar, shuningdek, kuzlarni turlarga xam ajratishadi. Ajdarxo kuzlari deb ataluvchi yirik-yirik, chaknab turuvchi, tirak kuzlar, odatda, xukmfarmon odamlarda uchraydi. Ikki chekkasi yukoriga kayrilgan uzunchok kuzlar kaknus kush kuzlari deb ataladi, ular odatda nozik didli odamlarda buladi. Kovoklari kat-kat taxlanuvchi yirik-yirik kuzlar sherning kuzlari deyiladi. Boshkalarni ortidan ergashtira oluvchi etakchi odamlar shunday kuzga ega. Kovoklari ikki-uch kavatli ensiz, uzunchok kuzlar filda buladi. Ular odatda yumshok muomlali semiz kishilarda uchraydi. Sargish tusda yaltirovchi yumalok kuzlar - yulbarsniki, rangdor pardasi koramtir - sargish tusdagi ensiz va kichik kuzlar - kuyniki; kovoklari salkigan, bichimi uch burchakli kuzlar - otniki; rangdjor pardasi xaddan ziyod katta kuzlar - burinikidir. Yaponiyada kirkka yakin kuz turlari uzaro fark- lanadi. Ularning bari xayvonlar kuziga kiyoslanadi va muayyan xayvonga xos xatti - xarakat kuzlari usha turdagi odamga xam xos deb xisoblanadi.

1997 Mart.

Portret ishlash jarayonida k^zlarning ranglari' kanday bulishini mazmuni va axamiyati kattadir. Ayrim ruxshunoslarning fikriga k^ra korakuz kishilar kat’iyatli, bardoshli, ancha jushkin va shijoatli bulishadi. Raxbar lavozimida turgan odam serzarda buladi. Muammolar tugilganda, tezda eng muxim echimini topa oladi. Vazifasidan voz kechib ketishga xam tayyor.
Och-jigarrapg k^zlar egasi - uz kobigiga uralib olgan, ichimdagini top deydigan va uzini uylaydigan kishilardir. Ular bir xildagi ishni osongina bajarishadi. Birok, boshka birov buyruk berishini kutarishaolmaydi. Aksincha, uz xolatiga kuyib berilsa, juda yaxshi ishlashadi. Kukkuz kishilar chidamli, xissiyotga uncha berilmaydigan, turmushdagi bir xillik esa ularga yomon ta’sir kiladi. Ular, odatda, badkovok, dilgin kishilardir.
Kishidagi xayotiy kuchlar kay darajadaligini aniklashga ogizning shakl va ulchamlar tasviri kursatadi. Yaponlar erkaklarning ogzi katta, ayollarniki esa, aksincha, kichkina bulishini ma’kul kurishadi. Ogzi katta ayol mardonavor deb xisoblanadi, birok bu erkaklarga kupda yokavermaydi. U mumiy xulosalar kuyidagicha. Ogzi tor kishilar tirikchilik payiga tushgan buladi, irodasi zaif. Yupka lablar - injiklik, serzardapik belgisi. Ogzi katta bulib, burchaklari pastga kayrilgan odam kuchli irodaga ega, unga ta’sir kursatish oson emas. Lablarning xadeganda uchib turishi - asabiylik alomati.
Burchaklari pastga kayrilgan kichkina ogiz ta’sirchan kishilarda uchraydi. Durdok lablar - muvaffakiyat garovi. Ogizning kiyshaymay, bir tekis ochilishi xis-tuygular jilovlan-ganini kursatadi. Agar ogiz burchaklariga kuzlardan ajin tushib kelsa, bu - mashakkatli xayot belgisi. Mabodo shunday ajinlar ogiz burchaklariga burunning ikki tomonidan tushib kelsa, bu - makkorlik alomati. Ujar, kaysar odamning ogzi, odatda, bir tomonga kiyshayib turadi. Yukori labning oldinga chikishi - kat’iyatsizlikdan, pastki labning chikib turishi esa - xudbinlikdan dalolat beradi. Lablar ustidagi ajinlar - karish alomati. Bu ajinlarning ingichkaligi, kupincha, salomatlik zaifligini kursatadi. Labdagi chukur ajinlar esa gullagan yoshlikdan va etuklikdagi muxtojliklardan dalolat beradi. Chirigan tish xamda kasallangan til salomatlik yomonligini kursatadi. Albatta, bu barcha belgilarni rangtasvirdan ijodiy ishlarni bajarish jarayonida ijobiy ta’sirini kursatadi. Shu bilan birga insonning yana bir a’zosi bulmish quloqni kurinish tasviri xakida suz yuritamiz. ^ulokning tuzilishi turt kismga bulinadi: tashki xoshiya, urta xoshiya, ichki xoshiya va solinchak - pastki yumshok kismi. Quloq buyicha, odatda bolalik kanday utgani aniklanadi. Bunda umumiy koidalar kuyidagicha: yaxshi shakllangan quloq baxtli bolalikdan darak beradi. Quloqning kingir - kiyshikligi va rangparligi - kungilsizliklar


A. Abdullaev. «Yozuvchi K.Yashin port reshi».

darakchisi. Shalpangquloq kariyb xamisha shaxsyyatdagi kusurlardan dalolat beradi. Chuchvaraquloq - baxtsizlik alomati.
Quloqlar boshda qanday joylashgani xam kup narsani anglatadi: Quloqning yukori uchi koshdan baland bulishi yuksak akl-zakovatni kursatadi; krz bilan bir chizikda joylashuvi - akl-idrok urtachadan yukoriligini; kuzdan past bulishi akl-idrok urtacha yoki undan pastligini bildiradi. Quloqning solinchagi yaxshi shakllanmagani shaxsiyatdagi nomuvofikliklardan darak beradi. Solinchakning uzunligi - begamlik, yakkol sezilmasligi - nozik tabiat, injiklik belgisi. Solinchagi juda katga odamlar Sharkda donishmand sanapadi. Agar u sal oldinga chikib tursa, bu - samimiylik alomati.
Quloqning ichki xoshiyasi xis-tuygular kursatkichidir: u ichkariga tortilgan bulsa - vazminlik, bosiklik, tashkariga chikib turgan bulsa - jizzakilik belgisi. Quloqning och kizgish rangi makbul xisoblanadi, sargish yoki kukimtir rang kasallikdan darak beradi. Quloqning oldingi va yukori kismlari yokimtir rang bulishi - yashirin kasallik alomati. Quloq ichida xol bulishi - kungilsizlik, baxtsizlik belgisi. «Akademik tasvir» deyilganda realistik san’at prinstiplari va uslublari nazarda tutiladi, ularning xar bir vazifasi ilmiy-nazariy asosga ega buladi. akademik ta’lim esa ma’lum badiiy tizimga buysunadi. Akademik ta’lim tizimi, asosan, Garbiy Evropa, rus va uzbek milliy xakkoniy san’atining eng yaxshi an’analariga, xozirgi zamon san’at pedagogika va psixologiyaning ilmiy jixatlariga asoslanadi. Akademik ta’lim yosh rassomga borlik xodisalarning guzallik va betakrorligini namoyon etadi va moddiy borlikning ob’ektiv konunlarini ochadi. Bularning xammasi tabiatning eng guzal maxsuli, inson kiyofasi, xususan, odam boshini tasvirlashga xam bevosita alokadordir