|
Arman kalendari. Qadimda armanlar vaqtni misrliklardek hisoblaganlar. Qadimgi armanlarda yil 12 oy 30 kundan iborat bo'lgan. Yil 365 kunni tashkil etgan. Bu taqvim Armanistonga Eron orqali o'tgan.
Qadimgi annan taqvimida oylar quyidagicha nomlangan: kavsard, gor, sax-m, Ire, k.xalak, arats, menan, aper, axenan, marori, magatu, xrotitix. Yil navasarddan boshlangan.
Arman yili hisobida adashilgan, har 4 yil davomida yil I sutkaga oldin kelgan. Bir yil 365 sutka emas, balki 365,5 soat 48 minut 46 sekund. Shuning uchun yangi yil har to'rt yilda 1 sutka oldin kirgan. 1460- yilda arman taqvimi Yulian yilidan oldin yoki 1461- yil arman yili, 1460 -yil yulian yili bilan tenglashgan. 1460- yildan keyin arman yangi yili yana yulian taqvimining bir kuniga to'g'ri kelgan.
Qadimgi Armanistonda era bo'yicha yil hisobi eramizning 552- yili 11- yildan boshlangan. Bu era keng tarqalib kundalik hayotda, toshlarga yozishda, hujjatlarni yuritishda qo'llangan. Armanistonda IV asr I boshlarida. xristianlik davlat dini sifatida amal qildi. VII-XI asrlarda I Yulian taqvimiga o'tishga urinishlar bo'ldi. Oldingi adashilgan taqvimxristian cherkovi uchun noqulayliklarni keltirib chiqardi. Bu urinishlar muvolaqiyatsiz chiqdi. Faqatgina XVIII asrda armanlar Xristosning tug'ilish erasi va Yulian taqvimiga o'tishdi.
Arman kalendari o`zgaruvchan (blujdayushiy) edi. Shu tufayli 4 yilda bir sutka ilgarilab ketar edi. (Aslida yil 365 kun 5 soat 48 minut 46 sekndga teng bo`lishi kerak). 1461 arman kalendari yili 1460 yulian (yoki tropik) yiliga teng bo`ladi.
Arman kalendarida eng muhim yoki keng tarqalgan era 552 - yil 11 - iyuldan boshlangan. U xo`jalikda ham keng qo`llanilgan. Qadimgi tosh yozuvlarda ham o`z aksini topgan. Bu Yeradan tashqari 553 - yil 11 - iyuldan boshlanuvchi (bir yil farq qiluvchi) era ham bo`lgan.
O`zgaruvchi yil xristian cherkovi uchun noqulay bo`lganligi uchun (xristianlik IV asrdan boshlab Armanistonning davlat dini) VII va XI asrlarda yulian kalendariga o`tishga harakat qilishgan. Faqatgina XVIII asrda (ayrim manbalarda XV-XVI asrlarda) gina yulian kalendariga o`tilgan. Era ham «Xristosning tug`ilishi» erasiga almashtirilgan. (Arman Erasi) VII va XI asrlarda yulian kalendariga o`tishga to`sqinlik qilgan edi.
Eng qadimgi gruzin kalendari
Qadimgi gruzin taqvimi qamariy yilga asoslangan edi. Qamariy yil eramizning 1 asrigacha 12 oy 30 kun (360 kun 1 yilda) dan bo'lib, keyin shamsiy yil bilan almashdi. 12 oydan keyin oddiy yilga 5 kun yoki kabisa yilga 6 kun qo'shilib, gruzin yilining davomiyligi Yulian yiliga muvofiq kelgan. Yil avgustdan boshlangan, oylar gruzincha nomga ega bo'lgan. Oylar Rimcha nomlanishi VII-VIIIasrlarda Gruziyada ham tarqala boshladi. Qadimgi Gruziyada sanalar hisobining turli xili uchraydi. "Dunyoning paydo bo'lishi” erasi bilan bog'liq bo'lgan yil hisobi ko'p qo'llanilgan. “Xristosning tug'ilishi” bilan boshlangan bizning erani 1 yili “Dunyoning paydo bo'lishi” dan gruzin erasining 5605- yiliga to'g'ri keladi.
Ikki era o'rtasidagi farq 5604 yilni tashkil etadi. Bu sanoq yilni aniqlashda matematik qulayligi bo'yicha qabul qilingan. Masalan, Gruzin erasigacha “Dunyoning paydo bo'lishi” dagi 6762 yil eramizning 1158 yiliga to'g'ri keladi:
6762 - 5604 = 1158
Eng qadimgi gruzin kalendari oy kalendari edi. Faqatgina Mil. avvalgi V asrda (ayrim manbalarda Yeramizning I asrida) gruzinlar quyosh kalendariga o`tganlar. Yill har biri 30 kundan iborat 12 oyga bo`lingan (360 kun). Yil oxirida 5 ta kabisa yilida esa 6 ta qo`shimcha kun kiritlgan. Oy nomlari gruzincha nomlangan.
Yil 6 avgustdan boshlangan. Oylarni Rim kalendari oylari nom bilan atash VII asrda joriy etilgan. VIII asrdan boshlab yil martdan boshlanadigan bo`ldi. X asrda esa yil boshi yanvar’ oyi, deb belgilangan. Lekin uzoq vaqt avgust, mart va yanvar’ yillari parallel qo`llanib kelingan.
Qadimgi Gruziyada bir necha yilnomalar mavjud bo`lgan. eng ko`p ishlatiladigan Yera «Dunyoning paydo bo`lishi» erasi edi. U mil. avvalgi 5604 - yildan boshlangan. Gruziyada yana mil. avvalgi 5508 - yildan boshlanuvchi Vizantiyaning «Dunyoning paydo bo`lishi» erasi ham qo`llanilgan. Yana bir qancha gruzin podsholari, Eron shohlari va Vizantiya imperatorlarining taxtga chiqishi bilan boshlanadigan kichiq-kichiq eralar mavjud bo`lgan.
Nazorat savollari__________________________
1. Vaqt sanasi birligi tushunchasi (kun, oy, hafta) haqida ma'lumot bеring.
2. Yil hisobi (tropik yil) haqida ma'lumot bеring.
3. Dastlabki kalеndarlarning paydo bo’lishi tarixi (quyosh, oy, oy-quyosh)ni ayting
4. Qadimgi Yunon va Rim kalеndarlari tarixini ayting.
5. Qadimgi Misr va Mеsopatamiya kalеndarlarining paydo bo’lishi va o’ziga xos xususiyatlarini aniqlang.
6. Abu Rayhon Bеruniyning “Osor-ul boqiya...” asaridan qadimgi kalеndarlar haqida ma'lumotlarni aniqlang, ularni bir-biriga qiyoslang.
7.Qadimgi Xitoyda qaysi kalendar turlari mavjud bo`lgan?
8.Xitoy kalendaridagi 10 yillik siklni tushuntirib ber ing.
9. Turk-mo`g`il kalendari qanday kalendar hisoblanadi?
10.Qaysi tabiat xodisalari Misr kalendarining vujudga kelishiga o`z tasirini ko`rsatgan?
11.Qadimgi Misr kalendarining kamchiligi nimada edi?
12. Hind kalendaridagi Yeralarni sanab bering?
13. Mayyalar kalendaridagi o`ziga xos xususiyatlarni ko`rsating.
14. Qadimgi Misrda nima sababdan oy kalendari vujudga kelgan?
15. Qadimgi Mesopotamiya kalendarining vujudga kelishida tabiat xodisalarining o`rnini ko`rsating.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
