Ma’ruza materiallari 1-Mavzu: Kirish. Biologik kimyo kursining maqsad va vazifalari, metodlari, tarixi reja

10-mavzu: Vitaminlarning klassifikasiyasi va ularning tuzilishi, funksiyasi.
Reja:

1. 
   Vitaminlar haqida umumiy tushuncha
   
2. 
   Suvda eriydigan vitaminlar
   
3. 
   Yog’da eriydigan vitaminlar
   

Tayanch so’zlar:kalseferol, tokoferol, radopsin, retinol, biotin, nikotinamid, piridin, riboflavin, antiraxit

Tirik organizmlarning hayot faoliyati uchun zarur bo’lgan va o’simliklarda hosil bo’ladigan turli xil kimyoviy tuzilgan kichik molekulali bir necha guruh organik birikmalar vitaminlar deb ataladi. Vitaminlar oziq-ovqat mahsulotlarining tarkibiy qismi hisoblanadi, lekin asosiy oziq moddalarga - oqsillar, uglevodlar, yog`larga nisbatan haddan tashqari kam miqdorda talab qilinadi. Oziq moddalar tarkibida vitaminlar bo’lmasligi moddalar almashinuvi jarayonining buzilishiga sabab bo’ladi, natijada organizmni og`ir kasalliklarga duchor qiladi va hatto o’limga olib keladi.

Vitaminlarni birinchi bo’lib, 1880 yilda N.I.Lunin kashf etgan. U normal hayotni ta`minlovchi oqsillar, uglevodlar, yog`lar va mineral moddalardan tashqari, yana hayot uchun zarur bo’lgan organik moddalar mavjud degan xulosaga keldi.

Vitaminlar hayot uchun zarur moddalar deb ataladi (vita-hayot, vitamin- hayot aminlari demakdir).

Vitaminlar kichik molekulali organik birikmalar bo’lib, organizmlarning hayot faoliyatida, o’sishida, ko’payishida nihoyatda katta ahamiyatga ega.

Vitaminlar quyidagi xususiyatlarga egadir:

- odam organizmida sintezlanmaydi;

- strukturalar hosil qilishda ishtirok etmaydi;

- ular organizmda etishmaganda moddalar almashinuvi buziladi va o’ziga xos kasalliklarni keltirib chiqaradi;

- ovqat bilan birga is`temol qilingan vitaminlar organizmdagi biokimyoviy jarayonlarga kofermentlar sifatida ta`sir qiladi.

Organizmda vitaminlarning miqdorini o’zgarishi quyidagi holatlarni paydo bo’lishiga olib keladi:

1. Avitaminoz - qandaydir vitaminning organizmda yo’qligidan kelib chiqadigan kasalliklar.

2. Gipovitaminoz - vitaminning etishmasligidan vujudga keladigan kasalliklar.

3. Gipervitaminoz - vitaminlarning ortiqchaligi tufayli paydo bo’ladigan kasalliklar.

Hozirgacha o’ttizdan ortiq vitamin aniqlangan bo’lib, ular uchta guruhga: suvda eriydigan, yog`larda eriydigan vitaminlarga, vitaminsimon moddalarga bo’linadi.

Suvda eriydigan vitaminlarga quyidagilar kiradi: B₁vitamini, B₂vitamini, B₆vitamini, B₁₂vitamini, PP vitamini, Biotin, H vitamini, C vitamini, P vitamini.

Yog`da eriydigan vitaminlarga quyidagilar kiradi: A vitamini, D vitamini, E vitamini, K vitamini kiradi.⁴⁴