Ma’ruza mashg’ulotlari

TCP/IP ning tashkil etuvchilari

TCP/IP tarkibiga kiruvchi turli servis va ularning bajaradigan vazifalariga karab xar xil sinflarga bulinadi. +uyida qaydnoma guruxlari va ularning bajaradigan vazifalari keltiriladi.

TSR (Transimission Control Protocol). +abul kiluvchi va uzatuvchi kompyuterlarning mantikiy boglanishiga asoslangan ma’lumotlar uzatilishini kullab-kuvvatlovchi qaydnoma.

UDP (User Datagram Protocol). Mantikiy boglanishlar urnatilmasdan, ma’lumotlar uzatilishini kullab-kuvvatlaydi. Bu yuboruvchi va kabul kiluvchi kompyuterlar urtasida oldindan boglanish urnatilmasdan ma’lumotlarni yuborishni anglatadi. Uxshashlik keltirish uchun, kandaydir manzili noma’lum pochta yuborishni kurish mumkin, xabarning etib borish kafolati yuk bulganda, agar shunday manzil mavjud bulsa, qaydnoma yullari ma’lumotlar manziliga ishlov beradi va manzilgacha eng yaxshi yulni aniklaydi. Ular yirik ma’lumotlarni bulaklarga bulib uzatib, sungra manzilda ularni yana kayta birlashtiradi.

IP (Internet Protocol)	Ma’lumotlar uzatishni ta’minlaydi.
RIP (Routing Information Protocol)	Manzilga xabarlarni etkazuvchi eng yaxshi yullarni tanlovchi qaydnomalardan biri.
OSPF (Open Shortes Path First)	Yullarni aniklovchi mukobil qaydnoma.
ARP (Adress Re-solution Protocol).	Tarmoqdagi kompyuterning sonli manzilini aniklaydi.
DNS (Domain Name System)	Tarmoqdagi kompyuterlarni nomlari buyicha sonli manzilini aniklaydi.
RARP (Reverse Address Resolution Protocol)	Tarmoqdagi kompyuterning manzilini aniklaydi, birok ARPga teskari xolatda.

Amaliy servislar - bu shunday dasturlarki, ulardan foydalanuvchi yoki kompyuter xar xil xizmatlar uchun ruxsat oladi.

BootP (Boot Protocol)	Serverning boshlangich ma’lumotlarini ukish bilan tarmoqdagi kompyuterlarni ishga tushiradi.
FTP (File Transfer Protocol)	Kompyuter urtasida fayllarni bir-biriga uzatadi.
TelNet (Telephone Network – telefon tarmogi)	Tizimga uzokdagi terminal ruxsatini ta’minlaydi, ya’ni, bitta kompyuterdan foydalanuvchi boshka uzokdagi kompyuter bilan xuddi kulidagi klaviaturada ishlayotgandek mulokot kiladi. U uzokka uzatish qaydnomacidir.

SHlyuzli qaydnomalar - tarmoq buylab uzatilayotgan xabarlar yullari xakida va tarmoqdagi ma’lumotlar xolati, shuningdek lokal tarmoqdagi ma’lumotlarni talkin kilishga yordam beradi.

EGP (Exterior Gatyway Protocol)	Yullari kursatilgan ma’lumotlarni tashki tarmoqka uzatish uchun xizmat kiladi.
GGP (Gateway to Gateway Protocol)	Yullari kursatilgan ma’lumotlarni uzatish uchun xizmat kiladi.
IGP (Interior Gateway Protosol)	Yullari kursatilgan ma’lumotlarni ichki tarmoqlar uchun uzatishda xizmat kiladi.

Boshka qaydnomalar. Bularga yukorida keltirilgan kategoriyalarga tegishli bulmagan, ammo tarmoqlarda axamiyati katta qaydnomalar kiradi.

NFS (Network File System)	Lokal kompyuterlarda mavjud bulgan katalog va fayllardan foydalanish imkonini beradi.
NIS (Network Information Servise)	Parollarni tekshiradi va sistemasiga kirishni modellashtiradi. Tarmoqdagi bir nechta kompyuterlar foydalanuvchilari xaki­dagi ma’lumotlarni kursataddi.
RPC (Remote Procedure Call)	Uchirilgan amaliy dasturlarni bir-biri bilan sodda va effektiv xolatda biriktiradi.
SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)	Oddiy pochtani uzatish qaydnomasi (elektron pochtani kompyuterlarga yuboruvchi qaydnoma).
SNMP (Simple Network Manage-ment Protocol)	Ma’muriy qaydnoma tarmoq xolati va unga ulangan boshka kurilmalarga ma’lumotlarni uzatadi.

Shunday kilib, servisning barcha turlari majmui TCP/IP - kuchli va effektiv qaydnomalar majmuini tashkil kiladi.
Internet tarmoq emas, balki tarmoqlar yig`imi ekanligi alohida bir istе`molchiga ham ta`sir ko`rsatadi. Foydali ish qilish uchun (masalan: dastur yurgizish yoki qandaydir noyob ma`lumotlar olish) ushbu tarmoqlar yig`imining saqlanishi, o`zaro ta`siri, tarmoqlararo aloqalari haqida istе`molchi hal qilishi shart emas.

Na`muna qilib tеlеfon aloqasini ko`rishimiz mumkin. U ham o`z yo`lida Internet dir. Aloqa vazirligi, Pasiflc Bell, AT&, MCL, British Telecom, Telefon s de Mexico-bular hammasi turli tеlеfon tarmoqlariga xizmat ko`rsatuvchi alohida korporasiyalardir. Bular hamkorlikda ish olib borishni, yagona tarmoq tashkil qilishni ta`minlaydilar: siz qaеrda bo`lmang, qaеrga qo`ng`iroq qilmang - tеlеfon raqamlarini tеrsangiz bas. Agar narx va rеklama inobatga olinmasa, siz uchun MCL-mi, AT&-mi, Aloqa vazirligimi, farqi yo`q. Go`shakni qo`lingizga olib, tugmachalarni bosasiz (yoki diskni aylantirasiz) va gapiravеrasiz. Sizni istе`molchi tariqasida muammolaringiz paydo bo`lganda, ehtiyojingizni kim qondirayotganligi qiziqtiradi xolos. Agarda bir narsa ishlamay qolsa, faqat mas`ul kompaniya xatoni to`g`rilaydi. Ular muammo bo`lgan masalalar yuzasida o`zaro kеngashadi, lеkin har bir tarmoq egasi o`zining xizmat doirasiga, ko`rsatadigan sеrvisga o`zi javobgardir. Har bir tarmoqning o`zining shaxsiy ekspluatasiya markazi (NOC) bor. Har bir shunday ishchi markaz boshqalar bilan bog`liq bo`lib, paydo bo`lishi mumkin bo`lgan muammolarni yecha biladi.

Sizning mintaqa Internet ning tarkibiy tarmog`i bilan kеlishuvi bor, va uning maqsadi-mintaqadagi istе`molchilarini tarmoqning ishidan mamnun etishdir. Agar biror bir narsa buzilsa, bunga javobgar, bu uchun kaltak yeydigan tashkilot, bu-NOC. Internet ko`rilgan baza bo`lmish TCP.IP tarmoqlar bayoni qurilmalari (arxitеkturasi) yagona tarmoq uchun ixtisoslashgan. Tarmoq mutlaqo har-xil, bir-biriga o`xshamas, o`zaro shlyuzalar bilan bog`langan kichik tarmoqlardan iborat bo`lishi mumkin.

Kichik tarmoq misolida turli lokal tarmoqlar (masalan, Token Ring, yethernet, pakеtli radiotarmoq va xokazolar), turli milliy, mintaqal va ixtisoslashgan tarmoqlar (masalan, HEPnet), shuningdеk, boshqa global tarmoqlarni (Bithet yoki Strint) kеltirish mumkin.

Bu tarmoqlarga turli tipdagi mashinalar biriktilishi mumkin. Har bir kichik tarmoq o`zining maxsus talablari asosida ish olib boradi, o`zining aloqa tabiatiga emas, o`zining ichki muammolarini o`zi hal qiladi. Lеkin har bir kichik tarmoq ma`lumot pakеtini qabul etib, shu konkrеt kichik tarmoqdagi bеlgilangan manzilga yetkazib bеrish imkoni borligi ko`zda tutiladi. Kichik tarmoq pakеt yetkazishni kafolatlashi, ishonchli «сквозной» bayoni( ikki tashqi tarmoq orasida ma`lumot uzatilishida vositachi tariqasida tarmoq ishining bayoni) bo`lishi shart emas. Bundan past talabning tabiatini kеyinroq tushunib olasiz.

Shunday qilib, bir kichik tarmoqqa biriktirilgan ikki mashina to`g`ridan-to`g`ri pakеt almashish imkoniyatiga ega. Agarda boshqa kichik tarmoqdagi mashinaga axborot yuborish kеrak bo`lsa, tarmoqlararo kеlishuvlar kuchga kiradi. Buning uchun kichik tarmoqlar tarmoqlararo til -IP bayonini ishlatadi: ular axborotni maxsus shlyuza va kichik tarmoqlar zanjirlari orqali kеrakli kichik tarmoqqa, to istе`molchiga yetgunga qadar yuboradilar. Boshqa so`z bilan aytilganda, istе`molchini bu jarayon mutlaqo qiziqtirmaydi. Tеlеfon tarmog`ini yagona katta tarmoq qilib tasavvur qilganidеk, istе`molchi "Tarmoqlar tarmog`i" - Internet ni ushbu mutlaqo o`xshamas, ba`zida bir-biriga to`g`ri kеlmaydigan tarmog`larning yig`imini yagona tarmoq-ifodasida tasavvur etadi.

Internetga joylangan asosiy g’oyalar

ISO (International Standard Organization - Standartlash bo’yicha Xalqaro tashkilot) ochiq tizimlar (ISO/OSI) o’zaro ta'sir standartini ishlab chiqdi, uning asosiy maqsadi, turli darajadagi tarmoq komponentlarining o’zaro munosabatini tashkil etuvchi tartiblar va turli xildagi darajalardir. Internet tarmog’i yetti darajali model asosida tashkil qilingan.

ISO modeliga muvofiq xar bir darajaning vazifasi quyidagi servisni bajarishdan iborat:

7-daraja - amaliy. U tarmoqda amaliy va tizimli dasturlarning o’zaro aloqasini ta’minlaydi (foydalanuvchi va tarmoq o’rtasida interfeysni ta’minlagan xolda). Bu darajada amaliy xizmatlar bajariladi, ya’ni: fayllarni uzatish, olislashgan xolda terminalga kirish, elektron pochta va xokazo.

6-daraja - ma'lumotlarni taqdim etish. Bunda ma’lumotlarni uzatishda kodirovkani bir xillashtirish ta'minlanadi. Tarmoqqa birlashtirilgan kompyuterlar o’rtasida ma'lumotlar almashuvi uchun foydalaniladigan shaklni belgilaydi. Ma’lumotlarni uzatuvchi kompyuterda bu daraja amaliy darajadan olingan formatdan ma'lumotlarni oraliq formatlarga qayta aylantirishni amalga oshiradi. Ma'lumotlarni qabul qiluvchi kompyuterda bu darajadagi ma'lumotlarni oraliq daromaddan qabul qiluvchi kompyuterning amaliy darajasini aniqlaydigan formatga aylantiradi.

5-daraja - seansli. U ikkita gapni turli kompyuterlarga joylash, foydalanish va birikishini (seansni) tugallash imkonini beradi. Bu darajada quyidagilar amalga oshiriladi:

• Xavfsizlik vositalarini boshqarish;

• ma’lumotlar almashuvini sinxronlash;

• uzilish (to’xtab qolish) natijasida seansni qoldirish.

4-daraja - transportga oid. Ushbu daraja ma’lumotlarni tug’ri tashishni ta'minlaydi, xatolarni imkon darajasida tug’rilayda. Tashish bo’yicha servis xizmati ko’rsatadi.

3-daraja - tarmoqli ikki mashina o’rtasidagi aloqani tashkil etadi. Ma’lumotlarni manzillarga jo’natishga va mantiqiy manzilgoxlar va nomlarning jismoniy manzillarga o’zgarishiga javob beradi; jo’natuvchi kompyuterdan qabul qiluvchi kompyutergacha bo’lgan marshrutni belgilaydi; tarmoq shartlariga bog’liq xolda ma'lumotlarning o’tish yo’lini belgilaydi.

2-daraja - kanalga oid. Tarmoqqa uzatish va tarmoqdan olish uchun ma'lumotlarni to’playdi. Ma’lumotlarni uzatishning jismoniy muxitga kirishini boshqaradi.

1-daraja - xisoblash tarmog’i o’rtasidagi aniq jismoniy aloqani ta'minlaydi.

Ko’pchilik zamonaviy tarmoqlar ISO/OSI etalon modeliga faqat yaqindan mos keladi. Bir xil nomdagi darajalar tug’ridan-tug’ri o’zaro ta'sir qila olmaydi. Xar qanday daraja faqat qo’shni (yuqori yoki pastki) daraja bilangina o’zaro ta'sir ko’rsatadi. Qo’shni daraja bilan o’zaro ta'sir ko’rsatish interfeys deb yuritiladi.

6.