Ma’ruza mashgulotlari ma’ruza №11

4.9. Atrof muhit temperaturasigacha sovitish
Materialdan issiqlik olish yo‘li bilan temperaturasini pasaytirish jarayoni sovitish deb nomlanadi.
Sanoat miqyosida gaz, bug‘ va suyuqliklar temperaturasini 15...20 °S gacha sovitish uchun havo va suv qo‘llaniladi. Mahsulotlarni past temperaturalargacha sovitish uchun past temperaturali sovuqlik eltkichlar - freonlar, ammiak, uglerod dioksidi, sovutuvchi eritmalar va hokazolar - ishlatiladi.
Suv bilan sovitish issiqlik almashinish qurilmasida amalga oshiriladi. Bu qurilmalarda issiqlik eltkichlar ajratuvchi devor orqali yoki bevosita aralashtirish natijasida issiqlik almashadi. Masalan, suvni gazlarga to‘g‘ridan – to‘g‘ri purkash yo‘li bilan sovutiladi.
Odatda sovitish uchun 15...25°S temperaturali oddiy suv yoki 8...12°S artezian suvi ishlatiladi. Suvni tejash maqsadida ishlatib bo‘lingan suvning temperaturasi gradirnyalarda sovutiladi va qaytadan issiqlik almashinish jarayonida qo‘llash uchun qaytariladi.
Sovitish uchun zarur suvning massaviy sarfi issiqlik balansidan aniqlanadi:
(4.124)
bundan:
(4.125)
bu erda G – sovutilayotgan issiqlik eltkichning massaviy sarfi, kg/soat; s, s_s - issiqlik eltkich va suvning solishtirma issiqlik sig‘imi, kJ/(kgK); t_b, t_ox – issiqlik eltkichning boshlang‘ich va oxirgi temperaturasi, °S; Q_yo‘q - atrof muhitga yo‘qotilayotgan issiqlik miqdori, kJ/soat.
Muz bilan sovitish bir qator mahsulotlar temperaturasini nolgacha sovitish uchun qo‘llaniladi. Ma’lumki, muz mahsulotga issiqligini berish natijasida 0°S gacha isiydi va erib boshlaydi. SHu paytda sovutilayotgan mahsulotdan issiqlik ajratib olinadi. Sovitish jarayoni davomiyligi tajriba o‘tkazish yo‘li bilan aniqlanadi.
Muz yordamida bevosita sovitish jarayonida mahsulot olib kirilayotgan sovuqlik miqdori ushbu tenglamadan topiladi:
(4.126)
bu erda L - muz massasi, kg; r - muzning erish issiqligi, kJ/kg.
Sovutuvchi suyuqlik bilan olib kirilayotgan issiqlik miqdori quyidagi tenglamadan aniqlash mumkin:
(4.127)
bu erda G - sovutilayotgan suyuqlik massasi, kg; s – suyuqlik solishtirma issiqlik sig‘imi, kJ/(kgK); t_b - suyuqlikning boshlang‘ich temperaturasi, °S.
Muzning erish temperaturasida hosil bo‘lgan suv va sovutilayotgan suyuqlikning oxirgi temperaturasi t_ox deb qabo‘l qilamiz. Unda, issiqlik balansi ushbu ko‘rinishga ega bo‘ladi:
(4.128)
bu erda s_s - suvning solishtirma issiqlik sig‘imi, J/kgK.
(4.128) dan muzning sarfini aniqlaymiz:
(4.129)