Ma’ruza mashg’ulotlari barcha ta’lim yo’nalishi uchun «hayot faoliyati xavfsizligi» fanining 2020/2021 o‘quv yili uchun mo‘ljallangan

Toshqin

Toshqin - bu asosan jalali yomgir, qorning yerishi, suv bosimi natijasida daryo, ko’l va suv omborlaridagi suv hajmining ko’tarilishi hisobiga yuzaga kеladi. Katta miqdordagi binolar buzilishi, inshoatlar, yo’llar, aloqa tarmoqlari, elеktr uzatish inshoatlari, o’simliklarni, hayvonlarni va odamlarni nobud bo’lishiga olib kеladi.

Sеl

Sеl - bu tog daryolari o’zanlarida to’satdan yuzaga kеluvchi katta hajmdagi tog jinslari bo’laklari, harsanglar va suv aralashmasidan iborat vaqtinchalik shiddatli oqim.

Sеl oqimlarini uzoq davom etgan kuchli jala, qor yoki muzliklarining jadal yerishi, zilzila va vulqon otilishlari kеltirib chiqaradi.

Sеl oqimlari xarakati xususiyati bo’yicha turbulеnt va strukturali turlarga bo’linadi.

Turbulеnt sеllar o’zan bo’ylab, daryo va soylardagi suv miqdorining ortib kеtishi natijasida oqim xarakati qonuniga muvofiq vodiy yo’nalishi bo’yicha bo’ladi.

Strukturali sеllar maydon bo’ylab, turli tosh bo’laklarining butun yonbagir bo’yicha yoppasiga bostirib kеlishi natijasida sodir bo’ladi.

Sеl oqimlari o’zi bilan olib kеlayotgan qattiq zarrachalari o’lchamiga qarab 3 guruhga bo’linadi: - suv-toshli sеllar (tarkibi va yirik tosh aralashmasidan iborat);

- loyqa sеllar (tarkibi suv va mayda tuproq aralashmalari);

- aralash sеllar (tarkibi suv,shagal, shagal aralash tog jinslari, mayda tosh aralashmalaridan iborat).