maruza. Kirish. Neft va gaz geologiyasi soat

Jahonda neft qazib olish usullarining taqsimlanishi

№

Neft quduqlarini ishlatish usuli

Yillar bo‘yicha soni

1975

1988

2009

2020

1

Markazdan qochma nasosli qurilma yordamida

43

57

71

50

2

SHCHN yordamida

32

27

19

25

3

Favvora

17

10

4

10

4

Gazlift

7

4

3

5

5

Boshqa usullar

1

2

3

10

Hozirgi paytda neft quduqlarini SHCHN yordamida ishlatish jahonda umumiy neft quduqlariga nisbatan 20% ni, Rossiyada 40% ni, O‘zbekistonda esa 80% dan yuqorini tashkil etadi.

Yuqorida keltirilgan jadval tahlillari natijasida shunday xulosa qilish mumkinki, neft quduqlarini ishlatishning markazdan qochma nasosli qurilmalardan foydalanish usuli asta sekin qisqarib boadi va quduqlarni ishlatishda SHCHN dan foydalanish usuli o‘sib boradi. Bu holat ayniqsa yuqori qovushqoqli neft quduqlarini, kichik diametrli gorizontal quduqlarni hamda yuqori gaz omilli quduqlarni ishga tushirishda muhimdir.

Ma’lumki neft quduqlarini ishlatishning oxirgi bosqichida albatta SHCHN dan foydalangan holda quduqlarni ishlatish davom ettiriladi va quduq mahsulotlarining suvlanganlik darajasi oshib boradi. Neft quduqlarining 30 t/kun gacha debitida quduq tubida suv ustuni orqali perforatsiya oralig‘idan nasos plunjeri qabul qiladigan oraliqgacha asosan neft tomchilari ko‘tarilib boradi. Quduq suvlangalik darajasining oshishi natijasida uni ishlatishning samarali usuli SHCHN yordamida ishlatish hisoblanadi.

SHCHN chuqurligi 3000 m va undan chuqurroq bo‘lgan quduqlardan bir necha kilogrammdan yuzlab tonnagacha mahsulot olishni ta’minlaydi. Asosan SHCHN dan foydalanish o‘rta debitli (30-40 t/kun gacha) va kam debitli (1 t/kun gacha) chuqur neft quduqlarida yo‘lga qo‘yilgan.

Kudukni SHCHN yordamida ishlatishda quduq maxsulotini yer yuzasiga chiqarish turli xildagi bajarilishlarda tayyorlangan nasos qurilmalari yordamida amalga oshiriladi:

-shtangali nasos qurilmasi, unda quduqga chuqurlik nasosi tushirilgan bo‘lib, yer yuzasiga joylashtirilgan dvigatel xarakatni nasos shtangalari tizmasi yordamida uzatadi, suyuqlikni yer yuzasiga chiqarish uchun shtangali chuqurlik nasoslari qo‘llaniladi;

-shtangasiz nasos qurilmasi, unda nasos dvigatel bilan birgalikda tushirilib, ular bir butun agregat hisoblanadi. Agregat quduqga nasos quvurlari o‘rdamida tushirilib, nasos shtangasi ishlatilmaydi. Bu usulda ko‘llaniladigan nasoslarni shtangasiz cho‘kma nasoslar deb ataladi.

Shtangasiz cho‘kma nasoslar o‘z navbatida markazdan qochma elektronasoslar va gidravlik porshenli nasoslarga bo‘linadi. Shtangali va shtangasiz nasoslar bilan ishlatish texnologiyasi har xil.

Chuqurlik nasosi uskunalari quyidagi ko‘rtsakichlar: chuqurlik nasosini ishga tushirish uchun yuqoridan energiya berish usuli va chuqurlik nasosi va butun uskunaning ishlash prinsipi va konstruktiv xususiyatiga qarab tasniflanadi.

Neft konlari quduqlarini ishlatishda eng ko‘p tarqalgan usullardan biri tebranma dastgoxlardan harakat oladigan SHCHN lar yordamida neft qazib olish usulidir. Respublikamiz hududidagi ko‘pgina neft konlari SHCHNlar yordamida ishlatiladi. Bu usulning keng qullanilishiga asosiy sabablardan biri jixozlarning va ularga xizmat kqrsatishning oddiyligi, quduqni jihozlashda sarf xarajatlarning kamligi, hamda kam debitli ya’ni kuniga bir necha kilogrammdan bir necha o‘n tonnagacha bo‘lgan quduqlardan yuqori iqtisodiy ko‘rsatkichlar bilan neft qazib olish imkoniyatlari borligida. SHCHN maxsus konstruksiyadagi plunjer nasosi bo‘lib, xarakatni shtangalar kolonnasi orqali oladi.

SHCHN kurilmasi (1.1-Rasm) yer usti va yer osti jihozlari majmuasidan iborat bo‘lib, yer osti jihozlariga SHCHN silindr pastki oxirgi qismida qo‘g‘almas so‘ruvchi klapan 1 va porshen-plunjer yuqori qismida qo‘zg‘aluvchan so‘ruvchi klapan 2, nasos shtangalari 3 va nasos kompressor quvurlari kiradi.

Bundan tashqari nasos yer osti jihozlariga SHCHN qabul qilish quvuriga ulanadigan va uning murakkab sharoitlarda ishlash qobiliyatini samarali ishlashini ta’minlashga yordam beradigan turli xildagi himoya uskunalari – gaz va qum yakorlari, xvostovik va shu kabilar kiradi.

Shtangali nasos qurilmasi yer usti jihozlariga elektrodvigatel 9, krivoship 7, shatun 8, balansir 6, salnik 5 quduq usti bog‘lanishlari va troynik 4 lardan iborat bo‘lgan tebratma dastgox kiradi. Troynik yuqori qismida sirti jilvirlangan shtok yuqorisi tushirilgan salnik qurilmasi bo‘lib, u nasosning ishlash davomida neft quyilib ketmasligining oldini oladi. Troynik o‘rta qismida quvurdan olinayotgan neftning chiqib ketishi uchun chiqarish tarmog‘i mavjud.

/